Czy w razie zagrożenia mamy gdzie się schronić?

Sekretarz Stanu MSWiA Maciej Wąsik zapowiedział w mediach, że będą pieniądze z rządu na doposażenie schronów. Jest ich w Polsce 4329, a ukryć 57 603. Mogą teoretycznie pomieścić odpowiednio 470 347 i 821 215 osób. Najwięcej takich miejsc jest na Mazowszu – ok 15 300. Sprawdzamy, jak wygląda sytuacja w naszym regionie.

Organy odpowiedzialne za realizację zadań z zakresu zarządzania kryzysowego oraz obrony cywilnej nie stworzyły adekwatnych do występujących zagrożeń struktur, co wynika z przeprowadzonego raportu* Najwyższej Izby Kontroli z 2019 roku. Obecnie funkcjonujący model systemu obrony cywilnej kraju wciąż nie jest dostosowany do aktualnych potrzeb, w tym wynikających z członkostwa Polski w Unii Europejskiej, obecnej organizacji państwa i stanu infrastruktury oraz potencjalnych zagrożeń.

Luka prawna

Kwestia dbania o schrony nie była regulowana przez ustawę o powszechnym obowiązku ochrony Rzeczypospolitej Polskiej wydaną w 1967 roku. W polskim prawie nie znajdziemy dokładnych norm ani definicji związanych z budową schronów**. Dostępne są jednak wytyczne z 2018 roku spisane przez Szefa Obrony Cywilnej Kraju w sprawie zasad postępowania z zasobami budownictwa ochronnego. Podstawą prawną dokumentu była ustawa o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej, a ta, jak już wiemy, od kwietnia została uchylona. Drugą podstawą prawną dla wytycznych było rozporządzenie w sprawie szczegółowego zakresu działania Szefa Obrony Cywilnej Kraju, szefów obrony cywilnej województw, powiatów i gmin – które również już nie obowiązuje.

W reakcji na trwającą za naszą wschodnią granicą wojnę rząd przygotował projekt ustawy obejmującej szeroko rozumiane kwestie związane z obronnością, służbą wojskową czy finansowaniem sił zbrojnych. Ustawa weszła w życie 23 kwietnia br., jednak nie znajdziemy rozdziału poruszającego kwestię obrony cywilnej. Oznacza to, że powstała w tym zakresie luka prawna.

Według wytycznych Szefa Obrony Cywilnej Kraju z 2018 roku (które również straciły swoją podstawę prawną) schrony powinny być przygotowane dla co najmniej 25 proc. ludności danego miasta, a także powinny znajdować się najdalej 150 metrów od budynków. Informacje na temat schronów powinny być udostępniane przez gminy i powiaty. Dokument reguluje także kwestie dotyczące budowy i maksymalnej pojemności schronów. Głównym założeniem jest to, aby w razie konfliktu lub kryzysu każdy Polak wiedział, gdzie taki schron się znajduje, ile osób pomieści i jakie ma parametry. Szary obywatel jednak nic na ten temat nie wie.

Legendy na temat schronów krążą. Nie tylko w Ożarowie Mazowieckim

Jan Lal, Pełnomocnik-koordynator ds. bezpieczeństwa i zarządzania kryzysowego w Urzędzie Miejskim w Ożarowie Mazowieckim stwierdza, że fakt legend dotyczących schronów bierze się stąd, że temat ochrony ludności jest traktowany od bardzo wielu lat przez decydentów po ,,macoszemu”. Tę smutną wypowiedź potwierdza niestety wspomniany już raport NIK. Czytamy w nim: we wszystkich objętych kontrolą jednostkach nieprawidłowości dotyczące zarządzania kryzysowego, z uwagi na ich skalę i istotność świadczą o marginalizacji znaczenia tej problematyki przez organy ustawowo zobowiązane do realizacji zadań z tego zakresu. Jan Lal powołując się m.in. na wytyczne Szefa Obrony Cywilnej Kraju z 2018 roku, poinformował nas, że na terenie gminy brakuje budowli ochronnych (dzielą się na schrony i ukrycia). Prowadzona jest natomiast ewidencja ,,ukryć do doraźnego przygotowania”. – Są to piwnice zagłębione w gruncie w budynkach z wielkiej płyty i konstrukcji żelbetowej nie wyższych niż 5 kondygnacji nad poziomem gruntu oraz garaże wielostanowiskowe zagłębione w ziemi – tłumaczy. W sumie na terenie Ożarowa znajdują się 54 obiekty budowlane. W większości są to budynki mieszkalne, w których może przebywać  ok. 10 000 osób.

Błonie i Brwinów. Specjalistycznych budowli ochronnych brak

Mirosława Kosiaty z Urzędu Gminu Brwinów przekazała nam, że na terenie gminy nie funkcjonują specjalistyczne budowle ochronne (schrony) – jako schronienia tymczasowe służyć mogą piwnice lub miejsca podpiwniczone, znajdujące się pod budynkami (dotyczy to zarówno budynków publicznych, jak też prywatnych). Na terenie Błonia zaś z informacji potwierdzonej przez inspektora ds. obronnych, zarządzania kryzysowego i obrony cywilnej tut. Urzędu) – NIE MA schronów – ani w dyspozycji gminy, ani innych instytucji czy firm. – Nie dysponujemy żadnym miejscem typu schron, które mogłoby pomieścić kogokolwiek – odpowiedziała Karolina Gąsińska, inspektor ds. promocji Urzędu Miejskiego w Błoniu.

Piastów. Ukrycia III kategorii

Andrzej Abramczyk, Inspektor ds. obronnych, Obrony Cywilnej i Zarządzania Kryzysowego poinformował, że na obszarze miasta Piastowa nie ma budowli ochronnych spełniających określone wymogi techniczne, które klasyfikowałyby je do kategorii schronów. – Można mówić o ukryciach***,  i to tzw. kategorii III czyli najniższej, które powstały podczas budowy w latach 50-tych osiedla zakładowego przy Al. Tysiąclecia. Są one zlokalizowane w piwnicach trzech bloków, które należą do zasobów piastowskich wspólnot mieszkaniowych. Obecnie pomieszczenia tych ukryć wykorzystywane są przez Hufiec ZHP oraz Urząd Miejski jako magazyny sprzętu. Po ich opróżnieniu oraz przygotowaniu, mogłyby służyć ewentualnej ochronie dla ok. 130 osób. Poza tym budowane w ostatnich latach obiekty (kościoły z podpiwniczeniem, bloki mieszkalne posiadające garaże podziemne, przejścia i tunele podziemne) mogą pełnić funkcję podobnych ukryć lub ukryć doraźnych dla ludności.

Dzielnice Włochy i Ursus

Zarówno Aleksander Zblewski (Kierownik zespołu Biuro Bezpieczeństwa i Zarządzania Kryzysowego w dzielnicy Ursus) jak i Janusz Maludziński (Biuro Bezpieczeństwa i Zarządzania Kryzysowego – delegatura Włochy) powołują się na informacje ogólnodostępne w serwisie Bezpieczna Warszawa****. Czytamy, że w przypadku zagrożenia, do zapewnienia bezpiecznego schronienia mieszkańcom Warszawy będzie wykorzystywana podziemna infrastruktura metra oraz parkingi podziemne, których lokalizacja będzie określona w stosownych komunikatach, gdyby pojawiła się taka konieczność.

Samorząd m.st. Warszawy nie dysponuje informacją o liczbie schronów budowanych w latach 50-tych, 60-tych i 70-tych ubiegłego wieku oraz ich lokalizacji. Kwestia budowy i utrzymania schronów przestała istnieć w chwili wprowadzenia zmian w ustawie o powszechnym obowiązku obrony Rzeczpospolitej Polskiej, uchylając z niej przepisy wykonawcze dotyczące Obrony Cywilnej. W polskim systemie prawnym od 1 lipca 2004 r. nie ma zdefiniowanego pojęcia budowli ochronnej (schronu i ukrycia), a zatem żaden podmiot nie jest zobowiązany do prowadzenia ich ewidencji, konserwacji, czy też planowania użycia. W związku z powyższym Urząd m.st. Warszawy nie prowadzi ewidencji schronów, nie gromadzi informacji o ich wyposażeniu i stanie technicznym. Aktualnie, zgodnie z art. 140 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny, właściciele budynków (najczęściej wspólnoty mieszkaniowe), w których znajdują się pomieszczenia przewidziane na schrony (budowane w latach minionych ubiegłego wieku dla mieszkańców), samodzielnie podejmują decyzje dotyczące rozporządzania rzeczą, czyli tych miejsc, do których posiadają prawo własności.

Janusz Maludziński przypomniał, że niezależnie od braku przepisów w tym zakresie, w trosce o bezpieczeństwo mieszkańców Warszawy, Prezydent m.st. Warszawy polecił przeprowadzenie inwentaryzacji obiektów budowlanych, mogących służyć jako doraźne ukrycia. Dodatkowo, pracownicy urzędu miasta wspólnie z funkcjonariuszami Komendy Miejskiej Państwowej Straży Pożarnej (KM PSP), dokonali przeglądu zbioru dokumentów technicznych budynków (znajdujących się w archiwum KM PSP), w zakresie ich lokalizacji i znajdujących się pod nimi parkingów podziemnych o żelbetowych konstrukcjach, które w przypadku zagrożenia mogłyby pełnić rolę doraźnych miejsc ukrycia. Prace inwentaryzacyjne trwały około 2 miesięcy. Materiał ten pozostaje w dyspozycji KM PSP i może być wykorzystany po jego zweryfikowaniu do sporządzenia ewidencji miejsc doraźnego ukrycia. Weryfikacja wynika z polecenia wiceministra MSWiA M. Wąsika, o konieczności wykonania przez tę służbę, inwentaryzacji obiektów, mogących służyć za doraźne schronienia.

Agnieszka Gorzkowska

MS 20/2022, 24 listopada 2022

* Dostęp: https://www.nik.gov.pl/aktualnosci/polska-nie-ma-skutecznego-systemu-ochrony-ludnosci.html

** Dostęp: https://demagog.org.pl/wypowiedzi/luka-w-polskim-prawie-nie-mamy-ustawy-o-obronie-cywilnej/

*** Ukrycie kategorii III zabezpiecza przed rażeniem odłamkowym bomb i pocisków, czyli konwencjonalnych środków rażenia oraz przed zagruzowaniem [przyp. Andrzej Abramczyk] **** Dostęp: https://bezpieczna.um.warszawa.pl/-/odpowiedzi-na-pytania