Muzeum Ursusa – perspektywy
Po latach bezskutecznej walki o powstanie „Muzeum Ursusa”– placówki o znaczeniu ogólnopolskim, nastąpił przełom. Jest ogromna szansa na realizację inwestycji oczekiwanej przez tysiące ludzi związanych z fabryką o ponad stuletniej historii oraz wszystkich, którym droga jest historia Polski, historia polskiego przemysłu maszynowego, międzywojenna historia produkcji dla wojska i powojenna mechanizacja rolnictwa.
W ostatnich miesiącach nastąpiły istotne zmiany w sytuacji tzw. „Kolekcji Ursus”, czyli zbiorze eksponatów po byłym Zakładowym Muzeum Zakładów Mechanicznych „Ursus”, które od 10 lat są przechowywane w pozakładowej hali nr 270 przy ul. Kompanii AK „Goplana” 4.
Właściciel
Teren (wraz z Kolekcją) od 2011 roku jest własnością Polskiego Holdingu Obronnego (PHO) (do 2013 roku Grupa Bumar). PHO podlega Ministrowi Aktywów Państwowych. Skarb Państwa jest właścicielem ok. 85% akcji spółki (PHO).
W ostatnich latach hala, w której znajduje się kolekcja, tylko kilka razy była udostępniana zwiedzającym – w czasie „Nocy Muzeów”. Obecnie (najprawdopodobniej do końca września 2021 r.) – w wyniku sprzedaży przez PHO działki, na której znajduje się hala z pofabryczną kolekcją – pomieszczenie musi zostać opróżnione. Właśnie w związku z zaistniałą sytuacją otworzyła się szansa na realizację społecznej inicjatywy powstania MUZEUM URSUSA.
Wieloletnie starania o zachowanie kolekcji
W sprawie muzeum wiele organizacji pozarządowych, społecznych, kulturalnych z dzielnicy Ursus i Warszawy, a także dzielnicowi radni, Rada Seniorów Ursusa i dziennikarze dwutygodnika „Mocne Strony” od kilku lat zwracali się o pomoc, m.in. do: Premiera Mateusza Morawieckiego, Ministra Obrony Mariusza Błaszczaka, pełniącego wówczas nadzór właścicielski nad PHO, Zarządu m.st. Warszawy, Marszałka Województwa Mazowieckiego, kolejnych Wojewodów Mazowieckich – Zdzisława Sipiery i Konstantego Radziwiłła. Konkretnych, konstruktywnych działań z ich strony było brak do dzisiaj, chociaż kilka wydarzeń medialnych zapowiadało pozytywne zakończenie.
Obiecanki – cacanki…
Po interwencjach organizacji społecznych i zebraniu podpisów 2,5 tys. mieszkańców, nagłaśnianiu sprawy przez warszawską artystkę Jaśminę Wójcik (eventy, wystawy, parada traktorów, film „Symfonia Fabryki Ursus”, który otrzymał kilka nagród, w tym nagrodę dla najlepszego średniometrażowego filmu dokumentalnego na kanadyjskim festiwalu Hot Docs) – w kwietniu 2015 roku wiceprezydent Warszawy Jarosław Jóźwiak ogłosił, że kolekcja w ciągu kilku tygodni(!) zostanie odkupiona przez Urząd Miasta. Negocjacje, do których włączyła się ówczesna burmistrz Ursusa Urszula Kierzkowska trwały ponad rok – bez rezultatu. Zazwyczaj wszelkie pomysły i działania społeczne zmierzające do przejęcia kolekcji i pozostawienia jej w Ursusie były entuzjastycznie przyjmowane, a kończyły się na tłumaczeniu brakiem pieniędzy i… kierowaniem do innej władzy (samorządowej lub rządowej).
W tym czasie z różną częstotliwością zmieniali się prezesi holdingu, ostatni zadeklarował (w 2018–2019 r.) przekazanie kolekcji bezpłatnie na rzecz dzielnicy (Rada Nadzorcza podobno nie wyraziła na to zgody). Z kolei Premier Mateusz Morawiecki obiecał radnym Ursusa pomoc w odzyskaniu zbioru przez dzielnicę i uznał konieczność udostępnienia ponad 100-letniej historii fabryki i związanej z nią nierozerwalnie miejscowości szerokiej publiczności – właśnie w Ursusie. Tę informację potwierdziła oficjalna wypowiedź Przewodniczącego Ursuskiej „Solidarności” Andrzeja Kierzkowskiego w czasie obchodów rocznicy Czerwca 1976 roku w Ursusie skierowana do wszystkich zebranych, również zaproszonych gości – przedstawicieli najwyższych władz stołecznych i państwowych.
Nadzieja (jednak) nie umarła
Obecnie widać zaangażowanie Małgorzaty Gosiewskiej, wicemarszałek Sejmu RP, w sprawę powstania Muzeum Ursusa oraz zainteresowanie sytuacją premierów Piotra Glińskiego (ministra Kultury, Sztuki i Dziedzictwa Narodowego) i Jacka Sasina (ministra Aktywów Państwowych), co dobrze rokuje. Aktualny prezes holdingu – Wojciech Arndt – również prezentuje stanowisko zgodne z oczekiwaniami społecznymi.
Jak dotąd, nie ma jeszcze ostatecznej decyzji co do lokalizacji Muzeum, ale są ustne gwarancje, że – „na pewno na terenie byłych zakładów”. Niestety, deweloperzy – ogołacając teren pod nowe osiedla sprawili, że wspaniałe zabytki architektury przemysłowej z początków XX wieku uległy zniszczeniu lub zostały zrównane z ziemią. Na szczęście, te nieliczne, ocalałe – od roku są objęte nadzorem konserwatora zabytków.
Podczas rozmowy z prezesem Polskiego Holdingu Obronnego Wojciechem Arndtem dowiedziałem się m.in., że trwają rozmowy z Narodowym Muzeum Techniki na temat utworzenia w Ursusie muzeum, będącego jego filią. Brane jest pod uwagę partnerstwo między sektorem prywatnym i publicznym. W rozmowy zaangażowany jest nowy nabywca działki [firma PANATTONI(?) – przyp.red.], bo jest duża szansa, że tam znalazłoby się miejsce dla muzeum. Wszystkim zainteresowanym zależy na tym, żeby kolekcja pozostała w Ursusie. Do naszej redakcji dochodziło wiele głosów sugerujących adaptację na muzeum budynku byłej odlewni aluminium, lecz, niestety, znajduje się on w rękach prywatnych.
Dzięki Zakładom Mechanicznym Ursus, które zatrudniały tysiące robotników, mała miejscowość Czechowice przekształciła się w krótkim czasie w wielotysięczne miasto, potem ponad 100-tysięczną dzielnicę Warszawy. „Izba Tożsamości Ursusa” działająca przy Ośrodku Kultury „Arsus” zgromadziła pokaźny zbiór dokumentów, zdjęć i pamiątek dotyczących zarówno historii zakładów, jak i rozwijającej się dzięki nim – na przestrzeni lat – miejscowości, miasta, w końcu dzielnicy.
Kolekcja Ursus wraz z wartościowymi zbiorami „Izby Tożsamości Ursusa” to solidny fundament przyszłego muzeum.
Zdjęcie czarno-białe (przy tytule):
GRUDZIEŃ 1972 r. Do Zakładów Mechanicznych Ursus właśnie powrócił pierwszy model traktora (ciągówki) wyprodukowany w fabryce Ursus w 1922 r. (jeszcze stoi na platformie). Za chwilę trafi do zakładowego muzeum
– autor IRENEUSZ BARSKI
Tekst i zdjęcia: Jacek Sulewski
MS nr 15/2021, 9 września 2021
