Kod kulturowy – klucz do zrozumienia innych

W sercu każdej kultury leży ukryty kod – nieświadomy zestaw przekonań i wartości, który kształtuje nasze myśli, zachowania, pragnienia. Kod kulturowy, ten niewidzialny przewodnik po ludzkiej psychice, oferuje fascynujący wgląd w to, jak głęboko zakorzenione tradycje i doświadczenia wpływają na nasze życie codzienne. Rozszyfrowanie tego kodu nie tylko pozwala zrozumieć siebie i innych na bardziej fundamentalnym poziomie, ale także otwiera możliwości na głębsze, bardziej empatyczne relacje międzyludzkie.

Definicja

Twórcą teorii o kodzie kulturowym jest Clotaire Rapaille, francuski ekspert w dziedzinie psychologii kulturowej i marketingu. Zaproponowana przez niego koncepcja stara się wyjaśnić, jak różne kultury postrzegają świat i jakie podświadome znaczenia przywiązują do różnych pojęć i obiektów. Jego praca koncentruje się na odkrywaniu głęboko zakorzenionych, nieświadomych przekonań i emocji, które kształtują decyzje i zachowania ludzi w różnych społeczeństwach. Według Rapaille’a, każdy element kultury – od jedzenia po samochody, od miłości po pracę – posiada swój własny „kod kulturowy”, czyli unikalny zestaw znaczeń, który jest zrozumiały dla osób wychowanych w danej kulturze, ale może być obcy dla osób z zewnątrz. Kod kulturowy to nie tylko język, ale również sposób, w jaki interpretujemy świat i działamy w nim na podstawie tych interpretacji. Zapraszamy Cię do podróży przez labirynty ludzkiego umysłu, aby odkryć, jak kod kulturowy nieustannie kształtuje naszą percepcję świata – i jak możemy go użyć, aby lepiej zrozumieć inne społeczności.

Różnice kulturowe

Jednym z najbardziej znanych i wymownych przykładów, po jakie sięga Rapaille, jest kod kulturowy dla samochodów, który w Ameryce brzmi „wolność”. Dla wielu Amerykanów samochód jest symbolem niezależności i możliwości odkrywania nowych miejsc bez ograniczeń. To zdecydowanie inny kod niż ten, który prezentują kultury, w jakich samochód jest postrzegany bardziej jako narzędzie pracy lub status społeczny (np. Niemcy). Innym przykładem jest spożywanie jedzenia – w Ameryce dominuje fast food, we Francji slow food. Amerykanie piją alkohol dla „upicia się”, lepszej zabawy, zaś Francuzi celebrują samą czynność picia i to z niej czerpią przyjemność. Przyjrzyjmy się, jak różne kultury często w zupełnie odmienny sposób postrzegają pojęcia takie jak praca, pieniądze, miłość, jedzenie czy wygląd, oraz jak te różnice wpływają na ich zachowania i decyzje.

Realizacja siebie czy wspieranie innych?

Zacznijmy od tego, jak różnie bywa postrzegana praca. Kod dla pracy w Stanach Zjednoczonych opiera się na idei realizacji. W amerykańskiej kulturze praca jest postrzegana nie tylko jako sposób na zarobek, ale jako środek do wyrażania siebie i osiągnięcia osobistych celów. To wyjaśnia, dlaczego Amerykanie poświęcają tak dużo czasu na swoją pracę i dążą do ciągłego rozwoju zawodowego. Z kolei Japończyków do pracy motywują zupełnie inne aspekty. W Japonii praca jest postrzegana przez pryzmat harmonii i lojalności wobec firmy. Japończycy dążą do wspierania dobra grupy i firmy, nawet kosztem własnych potrzeb. To podkreśla silne poczucie przynależności do miejsca pracy i kolegów. Krótko mówić, dla Amerykanów praca to służba dla siebie, dla Japończyków – służba innym.

Wolność czy bezpieczeństwo?

Różne społeczności odmiennie postrzegają znaczenie pieniądza. Dla Amerykanów pieniądze oznaczają wolność, środek do osiągnięcia niezależności i możliwości dokonywania wyborów. Do podobnych celów służy im wspomniany powyżej samochód. Z kolei w Niemczech pieniądze są postrzegane przez pryzmat bezpieczeństwa. Oszczędności i stabilność finansowa są bardzo ważne, co odzwierciedla dążenie do zapewnienia sobie i rodzinie bezpieczeństwa na wypadek nieprzewidzianych okoliczności. Myślę, że podobny kod kulturowy w zakresie finansów mamy także w Polsce.

Szaleństwo czy stabilizacja?

Ciekawe spojrzenie mają także różne kultury na pojęcie miłości. Szczególne ciekawe przejawiają Francuzi. Francuski kod dla miłości może być określony jako pasja lub sztuka życia. Miłość jest postrzegana jako ważny element dobrej jakości życia, eksploracji, ekspresji emocjonalnej. Z kolei w Indiach miłość często wiąże się z tradycją i rodziną. Małżeństwa aranżowane są nadal bardzo popularne, co podkreśla rolę miłości w kontekście długoterminowych zobowiązań i związku z większymi strukturami społecznymi. Dla Francuzów liczy się przede wszystkim uczucie. Dla Hindusów zdecydowanie bardziej to, czemu to uczucie ma służyć (rodzina).

Perfekcja czy swoboda?

A jakie mamy podejście do wyglądu i traktowania własnego ciała? W Korei Południowej wygląd zewnętrzny i estetyka są postrzegane przez pryzmat perfekcji. Jest to społeczeństwo, w którym dużą wagę przywiązuje się do piękna i estetycznego wyglądu, co można zobaczyć w popularności chirurgii plastycznej i szerokim rynku produktów kosmetycznych. Perfekcyjny wygląd jest często postrzegany jako klucz do sukcesu osobistego i zawodowego. Natomiast w Brazylii wygląd jest kodowany przez radość życia i ekspresję. Brazylia jest znana z karnawału i kultury plażowej, gdzie ciało i jego prezentacja są szczególnie świętowane. Opalona skóra, aktywność fizyczna i taniec są ważne dla wyrażania radości życia i swobody.

Relacje czy cel sam w sobie?

Nawet postrzeganie jedzenia nas mocno odróżnia. Dla Włochów jedzenie może być kodowane jako relacja. Włoska kuchnia i zwyczaje związane z jedzeniem są głęboko zakorzenione w rodzinie i wspólnotach lokalnych. Posiłki są momentem, kiedy rodzina i przyjaciele zbierają się, aby dzielić się nie tylko jedzeniem, ale także rozmowami i wspólnym czasem. Włoska kuchnia podkreśla jakość składników, prostotę przygotowania i głębię smaku, co wszystko razem tworzy doświadczenie, które jest więcej niż tylko jedzeniem – jest celebrowaniem relacji międzyludzkich. Z kolei w Japonii jedzenie może być postrzegane jako cel sam w sobie, przez pryzmat harmonii i szacunku. Japońska kuchnia (washoku) kładzie nacisk na sezonowość, prezentację i równowagę smaków. Posiłek często składa się z wielu małych dań, przygotowanych i podanych w sposób, który ma na celu zharmonizowanie smaków i kolorów. Szacunek dla składników, precyzyjne techniki kulinarne i sposób konsumpcji (np. użycie pałeczek, które zachęcają do zatrzymania się i docenienia każdego kęsa) odzwierciedlają głębokie kulturalne znaczenie jedzenia w Japonii.

Znaczenie kodów

Powyższe przykłady ilustrują, jak głęboko kultura wpływa na nasze postrzeganie świata. Kod kulturowy podkreśla, że to, co dla jednej kultury może być oczywiste, dla innej może być niezrozumiałe lub mieć zupełnie inne znaczenie. Zrozumienie tych kodów może pomóc w lepszym zrozumieniu międzykulturowych różnic i w efektywniejszej komunikacji na poziomie globalnym. Kody mają też obecnie bardzo praktyczne zastosowanie. Rapaille twierdzi, że mają one ogromny wpływ na działy HR, marketing czy reklamę. Zrozumienie kodu kulturowego pozwala firmom tworzyć kampanie, które rezonują na głębszym, emocjonalnym poziomie z ich docelową publicznością. Na przykład jeśli firma samochodowa chce sprzedać samochody w Ameryce, powinna podkreślać w swojej reklamie aspekty związane z wolnością i przygodą. Z kolei niemieccy producenci powinni bardziej stawiać na aspekt bezpieczeństwa. Warto wspomnieć, że istnieją również obawy dotyczące etycznych aspektów stosowania kodów kulturowych w marketingu i reklamie. Wykorzystywanie głęboko zakorzenionych przekonań i emocji ludzi do promowania produktów lub usług może być postrzegane jako manipulowanie słabościami ludzkimi lub wykorzystywaniem kulturowych różnic dla zysku. Kontrowersji związanych z kodami kulturowymi jest zresztą znacznie więcej.

Kontrowersje

Krytycy argumentują, że teoria Rapaille’a może być zbyt uproszczona i nie uwzględniać złożoności indywidualnych doświadczeń. Społeczeństwa są dynamiczne i składają się z wielu subkultur, grup etnicznych i indywidualnych różnic, które trudno jest ująć w jednoznacznych, uniwersalnych kodach. Taka generalizacja może prowadzić do stereotypizacji i ignorowania wewnętrznej złożoności społeczeństw. Teoria ta bywa również krytykowana za nadmierne podkreślanie determinizmu kulturowego, sugerując, że zachowania i przekonania jednostek są w dużej mierze determinowane przez ich kulturę macierzystą. Taka perspektywa może minimalizować rolę osobistego wyboru, zmiany społecznej oraz zdolności ludzi do krytycznego myślenia i działania poza granicami kulturowymi. Mimo to, praca Rapaille’a oferuje fascynujący wgląd w to, jak kultura kształtuje nasze nieświadome myśli i zachowania.

A jaki jest kod kulturowy Polski? Tym zajmiemy się w następnym Kąciku.

Marlena Hess

Bibliografia: Cloraire Rapaille, Kod kulturowy, Warszawa 2019.

MS 4/2024, 25 kwietnia 2024