Krzysztof Kamil Baczyński w Ursusie
Na terenie Szkoły Podstawowej nr 381 przy ul. Drzymały 1 w Ursusie 22 stycznia 2022 roku odbyło się uroczyste odsłonięcie pięknego, wielkopowierzchniowego muralu upamiętniającego patrona szkoły – niezwykłego poetę Krzysztofa Kamila Baczyńskiego (dokładnie w 101 rocznicę jego urodzin).
Krzysztof Kamil Baczyński urodził się 22 stycznia 1921 r. w Warszawie. Jego ojciec Stanisław Baczyński był żołnierzem legionów Józefa Piłsudskiego, w II Rzeczpospolitej był oficerem wywiadu, tzw. Dwójki. Był też pisarzem i krytykiem literackim. Mama Stefania, pochodząca z zasymilowanej żydowskiej rodziny, uczyła w szkole, pisała też podręczniki szkolne do ćwiczeń gramatycznych i stylistycznych.
„Pomarańczarnia” i Związek Niezależnej Młodzieży Socjalistycznej „Spartakus”
Krzysztof od 1931 r. uczył się w Państwowym Gimnazjum im. Stefana Batorego, a następnie w tej samej szkole w 1937 r. rozpoczął naukę w nowo utworzonym dwuletnim liceum ogólnokształcącym, w klasie o profilu humanistycznym. W maju 1939 r. otrzymał świadectwo dojrzałości. Należał do 23. Warszawskiej Drużyny Harcerskiej im. Bolesława Chrobrego, zwanej „Pomarańczarnią” (miał stopień podharcmistrza), z której wyszła elita warszawskich Szarych Szeregów. W jego klasie uczyli się późniejsi legendarni żołnierze warszawskich Grup Szturmowych Szarych Szeregów: Tadeusz Zawadzki „Zośka”, Jan Bytnar „Rudy” i Maciej Aleksy Dawidowski „Alek”. W czasie nauki w gimnazjum działał w Związku Niezależnej Młodzieży Socjalistycznej „Spartakus”, półlegalnej organizacji uczniów szkół średnich pod patronatem Polskiej Partii Socjalistycznej. Używał wtedy pseudonimu „Emil”. Od 1937 r. był członkiem Komitetu Wykonawczego „Spartakusa”, był także współredaktorem pisma „Strzały” – wydawanego od lutego 1938 r. organu tej organizacji, na łamach którego zadebiutował jako poeta wierszem „Wypadek przy pracy”. Był uzdolniony plastycznie. Wybuch wojny uniemożliwił mu podjęcie studiów w Akademii Sztuk Pięknych.
Czas okupacji w Warszawie
Po utworzeniu w 1940 getta w Warszawie, wbrew niemieckim rozporządzeniom, pozostał z matką w ich mieszkaniu na Mokotowie, ryzykując w razie wykrycia ich żydowskiego pochodzenia, rozstrzelanie na miejscu. 3 czerwca 1942 r. wziął ślub z Barbarą Drapczyńską. Na ślub wielki pęk bzu przywiózł ze Stawiska Jarosław Iwaszkiewicz. Od jesieni 1942 r. do lata 1943 r. poeta studiował polonistykę na tajnym Uniwersytecie Warszawskim. Porzucił studia polonistyczne, aby poświęcić się konspiracji i poezji. Twierdził, że jeśli będzie mu to dane, to do nauki powróci. Zajmował się pracą dorywczą: szklił okna, malował szyldy, pracował u węglarza na Czerniakowie. Uczył się także w Szkole Sztuk Zdobniczych i Malarstwa.
Od lipca 1943 r. był dowódcą sekcji w stopniu starszego strzelca w II plutonie „Alek” 2. kompanii „Rudy” batalionu „Zośka” Armii Krajowej pchor. Andrzeja Romockiego „Morro”. Uczestniczył m.in. w akcji wykolejenia pociągu niemieckiego (jadącego z frontu wschodniego do Berlina) 27 kwietnia 1944 r. Akcja ta spowodowała 26-godzinną przerwę w ruchu.
Jednocześnie był kierownikiem działu poezji miesięcznika społeczno-literackiego „Droga”. Po ukończeniu Szkoły Podchorążych Rezerwy Piechoty „Agricola”, w lipcu 1944 r., w stopniu starszego strzelca podchorążego rezerwy piechoty, przeszedł do harcerskiego batalionu „Parasol” na stanowisko zastępcy dowódcy III plutonu 3. kompanii, gdzie przyjął pseudonim „Krzyś”. W jego mieszkaniu była skrytka na broń, w której znajdowały się pistolety maszynowe, granaty, materiały minerskie, podręczniki, mapy i prasa konspiracyjna.
Śmierć na posterunku
Wybuch powstania warszawskiego zaskoczył go w rejonie pl. Teatralnego. Nie mogąc przedostać się na miejsce koncentracji macierzystej jednostki przy ul. Karolkowej, przyłączył się do oddziału złożonego z ochotników, którymi dowodził ppor. „Leszek” (Lesław Kossowski, dowódca reduty „Ratusz-Pałac Blanka”).
Baczyński poległ na posterunku w pałacu Blanka 4 sierpnia 1944 r. w godzinach popołudniowych, śmiertelnie raniony przez strzelca wyborowego. Pochowano go pierwotnie na tyłach pałacu. Po wojnie ciało przeniesiono na Cmentarz Wojskowy na Powązkach (kwatera A22–2–25). Żona Baczyńskiego – Barbara Drapczyńska pracowała jako wolontariuszka w szpitalu polowym przy ul. Mariańskiej 1. W wyniku bombardowania szpitala 1 września 1944 r. została ciężko ranna w głowę i zmarła 24 września. Według relacji jej matki, Basia spodziewała się dziecka.
Strzelał brylantami
Baczyński został powszechnie uznany za jednego z najwybitniejszych poetów czasów okupacji. Zachowała się całość jego dzieł, obejmująca ponad 500 wierszy, napisanych w latach 1936–1944. Ocalało również wiele rysunków i grafik Poety. Na wieść o wstąpieniu Baczyńskiego do oddziału dywersyjnego Stanisław Pigoń powiedział Kazimierzowi Wyce: – Cóż, należymy do narodu, którego losem jest strzelać do wroga brylantami, a poeta Jerzy Zagórski wspomnienie o nim zatytułował Śmierć Słowackiego (1947).
Mural dla dzielnicy w stulecie urodzin poety
W słoneczny poranek, 22 stycznia 2022 roku na terenie szkoły podstawowej przy ul. Drzymały 1 w Ursusie odbyła się uroczystość odsłonięcia muralu z poetą Krzysztofem Kamilem Baczyńskim. Wydarzenie uświetnili swoją obecnością m.in.: Dyrektor Narodowego Centrum Kultury dr hab. Rafał Wiśniewski, Burmistrz Dzielnicy Ursus Bogdan Olesiński oraz wiceburmistrzowie Wiesław Krzemień i Kazimierz Sternik, którzy razem z dyrektorką szkoły Renatą Wysokińską-Bakker uroczyście odsłonili ogromny mural na murze szkoły.
O oprawę plastyczną uroczystości odsłonięcia muralu zadbała koordynatorka projektu – p. Izabela Chojnacka – nauczycielka plastyki.
Po uroczystości wybrana grupa osób, przede wszystkim z grona nauczycielskiego i Rady Rodziców, z uwzględnieniem bezpieczeństwa sanitarnego, przeszła do sali szkolnej, gdzie obejrzała klimatyczne przedstawienie o charakterze słowno-muzycznym przygotowane przez uczniów klasy VIII C z wychowawczynią – nauczycielem języka polskiego p. Martą Wylot. Uczniowie klasy VIII B odpowiedzialni byli za obsługą techniczną.
Recytacjom wierszy i opowieściom o wydarzeniach z życia poety – żołnierza, towarzyszył chór szkolny pod kierunkiem nauczycielki muzyki Roksany Stasiakiewicz, złożony z przedstawicieli klas I–VIII przy akompaniamencie uczniów – Janka i Radzivona oraz uczennicy – Gandab.
Patron szkoły został wybrany 20 lat temu
Dyrektor szkoły – Renata Wysokińska-Bakker opowiedziała historię nadania szkole imienia poety – powstańca.
– W 2002 roku całe społeczeństwo szkoły – uczniowie, Rada pedagogiczna, Rada rodziców i wszyscy pozostali rodzice zdecydowali, kto zostanie patronem. Spośród kilku propozycji jednogłośnie wybrano Krzysztofa Kamila Baczyńskiego. Wtedy w tym budynku mieściło się Gimnazjum nr 131. My niedawno przekształciliśmy się z gimnazjum w szkołę podstawową. 1 września 2017 r. staliśmy się podstawówką i automatycznie przyjęliśmy, że patron idzie za nami. (…) Ponieważ otrzymaliśmy grant z Narodowego Centrum Kultury, przygotowaliśmy projekt, w ramach którego odbyły się warsztaty plastyczne dla uczniów klasy siódmej, przeprowadzone przez Good Looking Studio i trzy prace uczniów zostały wybrane. Autorzy prac to uczniowie obecnej klasy VIIIc, Maja Ciężak, Maja Czułowska i Kamil Polak.
W ramach projektu Rada Dzielnicy Ursus wyraziła zgodę na umieszczenie muralu na terenie szkoły. Wybrałam miejsce. Mural gotowy był już na Dzień Edukacji Narodowej, 14 października 2021 roku, ale obostrzenia pandemiczne uniemożliwiły wtedy zorganizowanie uroczystości. Wybraliśmy sobotę, 22 stycznia 2022 r.
Przy okazji pani dyrektor pochwaliła się, że pierwszą nagrodą, jaką otrzymała w szkole podstawowej były wiersze Baczyńskiego.
Bibliotekarz z charyzmą
Z krótkiej rozmowy z Adamem Stanisławskim, wieloletnim nauczycielem bibliotekarzem, opiekunem samorządu uczniowskiego, współorganizatorem wszystkich szkolnych wydarzeń artystycznych i wydarzeń patriotycznych dowiedziałem się, że szkolna biblioteka wśród ponad 16 tys. książek posiada wiele tomików poezji Baczyńskiego.
– Już przed nadaniem imienia szkole uczniowie biorący udział w konkursach recytatorskich korzystali z tych tomików. To również przyczyniło się do wyboru poety na patrona szkoły. Kiedyś absolwenci gimnazjum dostawali na zakończenie tomiki Baczyńskiego. W tym roku pierwszy raz będzie opuszczała naszą szkołę ósma klasa i też dostaną tomik jego wierszy. Ja pracuję ponad 20 lat. Starałem się razem z poprzednią nauczycielką muzyki, obecnie kierowniczką DK „Portiernia” Bożeną Kuśmierek, przekazywać dzieciom również zainteresowanie poezją śpiewaną. Staraliśmy się przybliżyć młodzieży Ewę Demarczyk, Zygmunta Koniecznego, piosenki z Piwnicy pod Baranami, Halinę Wyrodek (Ta nasza młodość), Grzegorza Turnaua. Wielu naszych uczniów należy do zespołów w domach kultury. U nas w bibliotece zawsze było pełno. I mnie i dzieciom zawsze się chciało. Niestety stare książki musimy stopniowo likwidować, chociaż długo starałem się tego nie robić.
Otwarta galeria dla dzielnicy
Jak powiedział dyrektor Narodowego Centrum Kultury (NCK), dr hab. Rafał Wiśniewski: – My, jako Narodowe Centrum Kultury postanowiliśmy upamiętnić jednego z wielkich mistrzów – Krzysztofa Kamila Baczyńskiego, w setną rocznicę jego urodzin. W ubiegłym roku odsłoniliśmy mural na warszawskim Solcu. W zeszłym roku razem z naszym partnerem Good Looking Studio współpracowaliśmy również z dyrekcją szkoły, radą pedagogiczną i uczniami z SP nr 381 w Ursusie w zakresie działań artystycznych i szkoleniowych. Uczniowie przygotowali portrety Baczyńskiego, spośród których kapituła wybrała najlepsze prace i te prace znalazły się na fasadzie szkoły. Dzisiaj mieliśmy przyjemność odsłonić mural. Trzy różne prace obecnych uczniów klasy ósmej, dwóch Maj i Kamila. To przepiękne prace, pokazujące potencjał kulturowy uczniów, działania artystyczne, a przede wszystkim mam nadzieję, że ten mural będzie służył społeczności lokalnej, przypominając patrona szkoły, ale również, mam nadzieję, zachęcając do czytania literatury pięknej i nie tylko pięknej. Mural powstał ze środków Ministra Kultury, szkoła dała swoją przestrzeń i dzisiaj mogliśmy się spotkać z uczniami, z rodzicami. Można budować wspólnotę, można działać wielowymiarowo artystycznie, muzycznie, edukacyjnie i w dobrej symbiozie. NCK przekazuje środki w postaci 9 różnych programów grantowych dla samorządowych instytucji kultury, dla domów kultury i dla NGOS-ów. W zeszłym roku w całej Polsce przekazaliśmy blisko 154 miliony. Wsparcie otrzymały również instytucje kultury na terenie Ursusa.
Mural, który dzisiaj odsłoniliśmy jest przykładem galerii, która działa bezpłatnie przez 24 godziny, przez 7 dni w tygodniu.
Przypominamy, że Sejm podjął uchwałę ogłaszającą rok 2021 Rokiem Krzysztofa Kamila Baczyńskiego – w uznaniu zasług dla polskiej sztuki, polskiej niepodległości i polskiej kultury, w 100-lecie jego urodzin. Latem 2021 r. w Parku Czechowickim w Ursusie wzdłuż jednej z alejek przez wiele tygodni dostępna była dla spacerowiczów wystawa plenerowa prezentująca życie rodzinne i konspiracyjne oraz fragmenty twórczości tego młodego, ale Wielkiego Poety.
Tekst i zdjęcia Jacek Sulewski
MS 2/2022, 17 lutego 2022
Zdjęcie z przecięcia wstęgi: UD Ursus
