Historia naszych okolic: 100-lecie Radiostacji Babice

„Głos polski, swobodny, niczem nie skrępowany płynąć odtąd może poprzez oceany”

Dokładnie w południe, 100 lat temu, 17 listopada 1923 roku, prezydent RP Stanisław Wojciechowski otworzył jedną z największych inwestycji II Rzeczpospolitej. Dziesięć monumentalnych wież było widać z każdego niemal miejsca w Warszawie.

Transatlantycka Radiotelegraficzna Centrala Nadawcza w Babicach gości od 10 listopada br. w Narodowym Muzeum Techniki jako pierwsza w III RP wystawa muzealna poświęcona tej stacji nadawczej.

„Głos polski, swobodny, niczem nie skrępowany płynąć odtąd może poprzez oceany (…) – tak brzmiał w oryginale jeden z fragmentów radosnej relacji z „Gazety Porannej” 1923 roku. Na uroczyste otwarcie Radiostacji przybyli prócz Prezydenta RP ministrowie: Szydłowski, Kiernik, generałowie: Rozwadowski, Szeptycki, Żeligowski, marszałkowie: Rataj, Trąpczyński wraz z innymi ważnymi wówczas dyplomatami i przemysłowcami. W jednej z gablot w Narodowym Muzeum Techniki połyskuje srebrny klucz. To właśnie nim Stanisław Wojciechowski wraz z Ministrem Poczt i Telegrafów Janem Moszczyńskim uruchomili Transatlantycką Radiotelegraficzną Centralę Nadawczą w Babicach.

Zaczęło się od…

Z monitora na ekspozycji wyświetlany jest zapętlony kilkuminutowy film dokumentalny o historii Radiostacji, nakręcony w Polskim Radiu dzięki Urzędowi Gminy Stare Babice (reż. Bartłomiej Wasilewski, tekst: Jarosław Chrapek). Świetnym lektorskim głosem Macieja Gudowskiego opowiedziana jest istota i historia babickiej Radiostacji. Po odzyskaniu niepodległości i zakończeniu walk o kształt granic II RP Polacy musieli zmierzyć się z trudną odbudową państwa i zapewnić rozwój gospodarczy oraz dobrobyt dla obywateli. Poza np. budową Centralnego Okręgu Przemysłowego równie ważną inwestycją stała się Transatlantycka Centrala Radiotelegraficzna. Na zwróconych Polakom ziemiach znajdowały się trzy stacje radiotelegraficzne zbudowane przez trzech różnych zaborców. Sprzęt był przestarzały, a nadajniki niekompatybilne. To dzięki budowie nowego systemu łączności II RP mogła wymieniać ważne informacje z krajami na całym świecie. Postawiono na współpracę z firmą Radio Corporation of America i zdecydowano o radiostacji opartej na dużej mocy, z antenami zasilanymi przez alternatory Alexandersona. Mowa o dwóch oddzielnie pracujących nadajnikach, każdy o mocy 200 kW, wadze ok. 50 ton i zasilaniu 500-kilowatowym generatorem, chłodzonym wodą. Pod tak duże przedsięwzięcie wybrano równinę z mokradłami o długości 4 km w Starych Babicach, gdzie wybudowano 2 budynki oraz 10 wież antenowych, po 126,5 m wys. każda. W Grodzisku Mazowieckim zaś wybudowano stację odbiorczą.

Pierwsze depesze

Pierwsze depesze inauguracyjne wymienili prezydent II RP Stanisław Wojciechowski a po drugiej stronie za oceanem prezydent USA John Calvin Coolidge. Początkowo możliwe było wysyłanie telegramu. W latach 30. XX wieku możliwe już stały się transmisje dźwiękowe. Radiostacja Transatlantycka była niezwykle potrzebna np. do wysyłania notowań giełdowych, depesz dyplomatycznych, depesz Polskiej Agencji Telegraficznej oraz informacji prywatnych. Już w 1938 roku telegramy krążyły pomiędzy Polską a Nowym Jorkiem, Rio de Janeiro, Buenos Aires, Kairem, Beirutem, Tokio. Wreszcie Polonia mogła być na bieżąco i w łączności z krewnymi. Sylwetki wież radiostacji zdobiły okładki książek, opakowania papierosów, a nawet wkomponowane zostały w przedwojenny logotyp Polskiego Radia. Umożliwiono również nadawanie naszego radia za granicą. Prawdopodobnie dzięki Radiostacji w Babicach świat dowiedział się o wybuchu II wojny światowej.

Ważnym elementem wystawy w Narodowym Muzeum Techniki są archeologiczne pozostałości po Radiostacji: blisko 30 fragmentów izolatorów, anteny, wieży antenowej, nitów, rezystora, rdzenia. Ponadto szczątki mebli, np. płyty pulpitu szafy sterowniczej, a nawet budki strażniczej. Całości dopełniają nowoczesne grafiki obrazujące przedsięwzięcie, mapy oraz archiwalne fotografie, a nawet album wystawiony m.in. na Powszechnej Wystawie Krajowej w Poznaniu w 1929 roku.

Ekspozycja „Radiostacja Babice – Internet II RP” nie powstałaby bez współpracy Gminy Stare Babice, Domu Kultury Stare Babice, Stowarzyszenia Park Kulturowy TRCN, Muzeum Poczty i Telekomunikacji we Wrocławiu oraz Narodowego Muzeum Techniki. Tę niewielką, lecz ważną wystawę, będzie można oglądać w Narodowym Muzeum Techniki do 5 maja 2024 r.

Nie tylko wystawa

Pamięci o tej ważnej inwestycji nie udało się zniszczyć Niemcom, którzy 16 stycznia 1945 roku wycofując się wysadzili instalację w powietrze.

Pamięć o antenowych masztach sięgających obłoków ostatnio powróciła dzięki tablicy pamiątkowej odsłoniętej przez Wójta Gminy Stare Babice Sławomira Sumkę oraz Radnych Gminy Stare Babice. Wstęgę uroczyście przecięli Wójt Gminy Stare Babice Sławomir Sumka, Przewodniczący Rady Gminy Krzysztof Szuba, Wiceprzewodnicząca Rady Gminy Ewa Kawczyńska, Radna Lucyna Skrzeczkowska oraz Prezes Stowarzyszenia Park Kulturowy Transatlantycka Radiotelegraficzna Centrala Nadawcza Jarosław Chrapek. W uroczystości uczestniczyli również Radna Jadwiga Wasiak, Radny Remigiusz Fijołek, Radny Dariusz Sobczak oraz Radny Michał Starnowski. 17 listopada zorganizowana została zaś wielka Gala Jubileuszu 100-lecia Radiostacji Babice.

18 listopada chętni mogli wciąć udział w Biegu Na Orientację śladami Radiostacji Babice. Tego samego dnia odbyło się uroczyste zasadzenie dębu przed Domem Kultury Stare Babice przez Wójta Gminy Stare Babice Sławomira Sumkę, Przewodniczącego Rady Seniorów Tadeusza Wiśniewskiego, Wiceprzewodniczącego Młodzieżowej Rady Gminy Sebastiana Beka i Radnego MRG Jana Nowakowskiego.

Tekst i zdjęcia: Agnieszka Gorzkowska

MS 09/2023, 23 listopada 2023