Piękny umysłPsychologia

Szwankujące zdrowie psychiczne

Coraz więcej Polaków ma problemy ze zdrowiem psychicznym. Obserwuje się narastającą zachorowalność na zaburzenia lękowe i związane ze stresem, uzależnienia od substancji psychoaktywnych czy afektywne zaburzenia nastroju. W tej ostatniej grupie prym wiedzie depresja, dotykająca coraz częściej osoby bardzo młode. Obserwacje te są przygnębiające, zwłaszcza że statystyki opracowywane przez badaczy mogą być mocno niedoszacowane – wiele osób potrzebujących pomocy z różnych powodów jej nie otrzymuje. Przyjrzymy się dziś sytuacji zdrowia psychicznego w Polsce, a zwłaszcza jej ciemnym stronom.

Statystyki

Zacznijmy od tych nieprzyjemnych statystyk. Dane dotyczące epidemiologii zaburzeń depresyjnych i lękowych są zastraszające. Szacuje się, że 10,6% populacji światowej cierpi z powodu zaburzeń lękowych. W populacji europejskiej zaburzenia depresyjne dotyczą niemal 7%, a zaburzenia lękowe 14%. Jak jest na gruncie polskim? Według badań ok. 23% populacji polskiej spełnia kryteria co najmniej jednego zaburzenia psychicznego. Coraz więcej osób jest obejmowanych opieką psychiatryczną. Stale rośnie w Polsce (o ok. 5% w skali roku) sprzedaż leków przeciwdepresyjnych. Badacze wyliczają, że ok. 1,76 mln osób w Polsce codziennie leczy się farmakologicznie z powodu zaburzeń depresyjnych i lękowych. Mimo że leczymy coraz więcej osób to znaczny odsetek ludzi wymagających wsparcia specjalisty wciąż jest zdany tylko na siebie. Często dlatego, że się po nią po prostu nie zgłasza – powszechne jest bagatelizowanie swoich problemów czy dbałość wyłącznie o zdrowie somatyczne kosztem zdrowia psychicznego.

Grupa ryzyka? Wszyscy!

Analizując statystyki można odnieść także wrażenie, że nie ma grupy społecznej, która byłaby w jakiś sposób bezpieczna. Chorują zarówno osoby bardzo młode, jak i te w podeszłym wieku. Zarówno kobiety, jak i mężczyźni, bezrobotni czy pracujący. W ostatnich latach obserwuje się jednak, że grupy szczególnie wrażliwe na ujawnianie się zaburzeń psychicznych to aktualnie dzieci i młodzież. Przyjmuje się, że z 9 mln dzieci i młodzieży do 18 roku życia ok. 10% potrzebuje specjalistycznej pomocy psychiatrycznej i psychologicznej. Przyczynami kryzysów psychicznych w tej grupie są ograniczenie opiekuńczej i wspierającej roli rodziny, eskalujące poczucie zagrożenia w szkole, zdominowanie komunikacji interpersonalnej przez tożsamość online, życie w podwójnej tożsamości, w której ta wirtualna wygrywa z realną. Niewidoczność i anonimowość online sprzyjają agresji i hejtowi. Stanie się ofiarą hejtu czy stalkingu pozostawia młode i osamotnione osoby w stanie bezradności i zagrożenia. Często skutkuje to nieprawidłowym kształtowaniem się osobowości – infantylnej, narcystycznej, impulsywnej, z zaburzeniami zachowania, agresją i autoagresją czy z zaburzeniami łaknienia.

Narażeni także starsi

Zaburzenia psychiczne pojawiają się także coraz częściej u osób starszych. Prowadzi do nich często zmaganie się z chorobami przewlekłymi, takimi jak np. otyłość, cukrzyca, choroby niedokrwienne serca, nadciśnienie, choroby nowotworowe. Coraz częściej obserwuje się u nich depresję czy zaburzenia poznawcze takie jak otępienie. Przyczynami są często także słabość systemu emerytalnego, zanikająca funkcja opiekuńcza państwa czy narastające osamotnienie. Współczesny model rodziny, często niepełnej i porozrzucanej po całym świecie, odbija się niekorzystnie na sytuacji osób starszych. W grupie ryzyka pozostają wciąż także osoby dorosłe. Wśród przyczyn pogarszającej się u nich kondycji psychicznej wyróżnia się trudne warunki pracy i nauki, narastające trudności w komunikowaniu się, zaburzenia więzi społecznych i rodzinnych (w tym np. coraz więcej rozwodów, szczególnie w miastach), dynamiczne tempo życia, przewlekły, nieodreagowany stres, deficyt wsparcia społecznego. To tylko wierzchołek góry lodowej. Nowym zagrożeniem, którego niedawno jeszcze nie było, stały się tzw. holizmy. Definiuje się je jako całościowe, niezredukowane, nawykowe poświęcanie się jednej aktywności i wymienia się tu m.in.: pracoholizm, seksoholizm, zakupoholizm czy siecioholizm.

Nawet… noworodki

W tym przekroju poprzez różne grupy wiekowe należy uważnie spojrzeć na ten najwcześniejszy okres życia człowieka. Oczywiście nie chodzi tutaj o diagnozowanie u noworodka np. depresji. Chodzi bardziej o wpływ tych najwcześniejszych etapów życia na jego późniejszy przebieg. Organizm dziecka zarówno w czasie rozwoju płodowego, jak i w pierwszych latach życia jest niezwykle podatny na urazy i oddziaływanie czynników zewnętrznych. Noworodek niewiele wie jeszcze o otaczającym go świecie, jednak ta rzeczywistość, w którą zostaje zanurzony, odciśnie piętno na jego późniejszym życiu. Te pierwsze doświadczenie będą miały wpływ np. na regulowanie czy wyrażanie emocji, postawę wobec świata, tworzenie bliskich czy ufnych relacji z innymi. Interakcje między matką i dzieckiem są ważnym źródłem budowanego przez dziecko wyobrażenia o świecie. Są niejako matrycą dla późniejszych związków. Problemy w pierwszych miesiącach i latach życia mogą wiązać się z wieloma różnymi trudnościami w ciągu całego życia, takimi jak: zaburzenia zachowania i osobowości, samobójstwa.

Co robić?

I wreszcie najczarniejsza strona omawianego problemu, czyli samobójstwa. W Polsce wskaźnik liczby zgonów z powodu samobójstw przypada na 100 tys. mieszkańców, znacznie przekraczając średnią wartość dla państw Unii Europejskiej. Na 1 zgon samobójczy w populacji dorosłych przypada ok. 20 prób samobójczych, a wśród nastolatków wskaźnik ten jest wielokrotnie większy. Konkluzja jest taka, że nie jest dobrze. Problemy natury psychicznej są powszechnie bagatelizowane i istnieje konieczność wprowadzenia systemowych zmian, począwszy od edukacji społecznej po większą pomoc ze strony państwa. Zacznijmy jednak od siebie. Obserwujmy siebie i naszych bliskich. Nie lekceważmy niepokojących zachowań czy nowych, niekorzystnych nawyków. Nie bójmy się prosić o pomoc! Czasem szczera rozmowa z bliską osobą może zdziałać cuda. Nie rozwiąże pewnie problemów, z jakimi się zmagamy, ale być może wskaże nam odpowiedni kierunek.

Marlena Hess
MS 14–15/2020, 6 sierpnia

Bibliografia:

  • Raport „Kongres Zdrowie Polaków 2019” pod red. Prof. H. Skarżyńskiego, Warszawa 2020.

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *