Święto Polski Niepodległej

106 lat temu Rada Regencyjna przekazała Józefowi Piłsudskiemu władzę wojskową i naczelne dowództwo podległych jej wojsk polskich. Tego samego dnia, 11 listopada 1918 roku, Niemcy podpisały zawieszenie broni kończące I wojnę światową. Konflikt ten przyniósł klęskę wszystkim trzem zaborcom, a Polska odzyskała niepodległość.

„Rada Regencyjna do Narodu Polskiego!

Wobec grożącego niebezpieczeństwa wewnętrznego i zewnętrznego, dla ujednostajnienia wszelkich zarządzeń wojskowych i utrzymania porządku w kraju, Rada regencyjna przekazuje władzę wojskową i naczelne dowództwo wojsk polskich, jej podległych, brygadyerowi Józefowi Piłsudskiemu.
Po utworzeniu Rządu narodowego, w którego ręce Rada Regencyjna – zgodnie ze swojemi poprzednimi oświadczeniami – zwierzchnią władzę państwową złoży, brygadyer Józef Piłsudski władzę wojskową, będącą częścią zwierzchniej władzy państwowej, temuż narodowemu Rządowi obowiązuje się złożyć, co stwierdza podpisaniem tej odezwy.

Dan w Warszawie, 11 listopada 1918.”

– głosiła odezwa Rady Regencyjnej Królestwa Polskiego* z 11 listopada 1918 roku.

Trzy dni później, 14 listopada 1918 r., ukazał się Dekret potwierdzający przekazanie władzy, a także rozwiązanie Rady Regencyjnej, w którym, między innymi przeczytać można słowa: […] kierując się dobrem Ojczyzny, postanawiamy Radę Regencyjną rozwiązać, a od tej chwili obowiązki nasze i odpowiedzialność względem narodu polskiego w Twoje ręce, Panie Naczelny Dowódco, składamy do przekazania Rządowi Narodowemu.

Jesienią 1918 roku dobiegała końca I wojna światowa, która przyniosła klęskę wszystkim trzem zaborcom. Monarchia austro-węgierska się rozpadała, Niemcy przegrały wojnę, a carska Rosja upadła w wyniku rewolucji bolszewickiej. 11 listopada we francuskim Compiégne przedstawiciele państw ententy i Niemiec podpisali rozejm kończący wojnę. – Powstały warunki do odrodzenia się państwa polskiego po 123 latach niewoli – mówi dr Henryk Lasocki, historyk XX wieku.

Na ulicach Warszawy i innych miast trwało rozbrajanie żołnierzy armii zaborczych. W wielu miejscach zaczęły formować się ośrodki władzy: w Cieszynie 19 października powstała Rada Narodowa Księstwa Cieszyńskiego, 28 października powołano w Krakowie Polską Komisję Likwidacyjną Galicji i Śląska Cieszyńskiego, a w nocy z 6 na 7 listopada utworzono w Lublinie Tymczasowy Rząd Ludowy Republiki Polskiej.

Rada Regencyjna 7 października 1918 roku proklamowała niepodległość wszystkich ziem polskich. 10 listopada przyjechał do Warszawy z Berlina Piłsudski uwolniony z magdeburskiej twierdzy, w której więziono go od lipca 1917 roku. 18 listopada powstał rząd Jędrzeja Moraczewskiego, a cztery dni później Piłsudski razem z premierem podpisał dekret o tymczasowych władzach Republiki Polskiej. Z kolei 28 listopada wydano dekret o wyborach do Sejmu, które miały się odbyć 26 stycznia 1919 roku.

– Rozpoczął się okres kształtowania polskiego państwa i formowania jego władz – wyjaśnia historyk. Był to dopiero początek budowy niepodległej Polski i ustalania jej granic. Odzyskiwanie niepodległości było procesem, w którym można wskazać kilka ważnych dat. Dlaczego więc wybrano 11 listopada? – W Polsce międzywojennej piłsudczykom zależało, aby powiązać fakt odzyskania przez Polskę niepodległości z osobą Marszałka, dodatkowo 11 listopada łączył się z innym doniosłym wydarzeniem, czyli podpisaniem w Compiégne rozejmu kończącego wojnę – tłumaczy dr Lasocki. Uznano więc tę datę za symboliczny moment odrodzenia się państwa polskiego.

Rocznicę 11 listopada obchodzono w Polsce od 1919 roku, jednak uroczystości miały głównie charakter wojskowy. Świętem państwowym ten dzień stał się w 1937 roku, kiedy Sejm uchwalił ustawę o Święcie Niepodległości. „Dzień 11 listopada, jako rocznica odzyskania przez Naród Polski niepodległego bytu państwowego i jako dzień po wsze czasy związany z wielkim imieniem Józefa Piłsudskiego, zwycięskiego Wodza Narodu w walkach o wolność Ojczyzny – jest uroczystym Świętem Niepodległości” – napisano w ustawie.

W czasie II wojny i okupacji świętowanie 11 listopada było zakazane, mimo to Polacy organizowali konspiracyjne obchody. W 1945 roku komunistyczne władze zlikwidowały Święto Niepodległości, a zamiast niego ustanowiły Narodowe Święto Odrodzenia Polski, którego obchody przypadały na rocznicę ogłoszenia Manifestu PKWN 22 lipca 1944 roku. W 1989 roku parlament przywrócił do kalendarza Narodowe Święto Niepodległości obchodzone 11 listopada. W preambule ustawy posłowie napisali: „Dla upamiętnienia odzyskania przez Naród Polski niepodległego bytu państwowego oraz walk pokoleń Polaków o wolność i niepodległość”.

* Rada Regencyjna Królestwa Polskiego została utworzona 12 września 1917 r. na podstawie patentów wydanych przez gubernatorów niemieckiego i austriackiego. W jej skład weszli hrabia Józef Ostrowski, arcybiskup Aleksander Kakowski i książę Zdzisław Lubomirski. Rada miała pełnić najwyższą władzę w Królestwie Polskim do momentu jej oddania w ręce regenta lub króla. Wraz z powołanym przez siebie rządem sprawowała władzę administracyjną (w znacznie ograniczonym zakresie), głównie w dziedzinie szkolnictwa i wymiaru sprawiedliwości.
3 stycznia 1918 r. Rada Regencyjna wydała dekret o tymczasowej organizacji Władz Naczelnych w Królestwie Polskim, a 7 października ogłosiła odezwę „Do Narodu Polskiego”, w której proklamowała niepodległość Polski. W tym czasie członkowie Rady rozpoczęli działania zmierzające do przekazania władzy. 11 listopada 1918 r. zwierzchnia władza wojskowa oraz naczelne dowództwo nad wojskiem polskim zostały powierzone Józefowi Piłsudskiemu. Z tej okazji wydrukowano afisz o wymiarach 56×38 cm, sygnowany przez Piłsudskiego oraz trzech członków Rady.
14 listopada ukazał się Dekret potwierdzający przekazanie władzy, a także rozwiązanie Rady Regencyjnej.

Zdjęcie główne: Marszałek Józef Piłsudski podczas obchodów Święta Niepodległości w Warszawie

Źródło:

• https://www.polska-zbrojna.pl; autor Anna Dąbrowska; zdjęcia: NAC, Wikipedia
• https://pamiecpolski.archiwa.gov.pl/

MS 9/2024, 31 października 2024