Ożarów pamięta o Monte Cassino
W trwającym obecnie 2024 roku obchodzimy 80. rocznicę zdobycia Monte Cassino. Właśnie z tej okazji w sobotę, 18 maja w Ożarowie Mazowieckim zorganizowano uroczystość upamiętniającą to istotne wydarzenie historyczne. Lokalizacja właśnie w Ożarowie zdecydowanie nie była przypadkowa – celem wydarzenia było przybliżenie sylwetek dwóch Ożarowian – Jana Bytnera i Edwarda Rewery, którzy brali udział w tej bitwie.
Wystawa plenerowa
Kilka minut po godzinie 18:00 nastąpiło otwarcie wystawy plenerowej filmu pt. „Czerwone Maki” – pierwszej polskiej produkcji o słynnej i zwycięskiej bitwie pod Monte Cassino. Spotkanie rozpoczęła krótką przemową Grażyna Lipska-Zaręba, prezes Stowarzyszenia Historycznego Wirtualne Muzeum Ożarów Mazowiecki, które zorganizowało to wydarzenie. – Film, z którego można obejrzeć tutaj zdjęcia, przedstawia sfabularyzowaną wersję tamtych wydarzeń. Niemniej jednak jest w nim wiele elementów dokumentalnych – zaznaczyła. Wystawa jest obecnie dostępna w Skwerze Błogosławionego Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Ożarowie Mazowieckim – zachęcamy do obejrzenia jej i głębszego poznania – dzięki niej – tak ważnej historycznie bitwy.
„Czerwone maki”
„Czerwone maki” to produkcja Wytwórni Filmów Dokumentalnych i Fabularnych, w której reżyser Krzysztof Łukaszewicz nawiązuje do najważniejszych i najbardziej dramatycznych kart naszej historii. Twórca filmu jest jednym z niewielu współczesnych polskich reżyserów specjalizujących się w wysokobudżetowych produkcjach wojennych. Na ekranie można zobaczyć postaci historyczne – w rolę legendarnego generała Władysława Andersa wcielił się Michał Żurawski, a brytyjskiego generała Olivera Leese zagrał Mark Kitto. W filmie występują także Nicolas Przygoda, Bartłomiej Topa, Leszek Lichota, Magdalena Żak, Szymon Piotr Warszawski, Mateusz Banasiuk czy Radosław Pazura. Od 5 kwietnia można oglądać go w kinach.
Historia i fikcja
Akcja filmu przeplata wydarzenia historyczne z fikcją. Wielka historia jest ukazana przez pryzmat losów jednostek. Historię filmową oglądamy oczami Jędrka – młodego chłopaka, który przeszedł przez łagrowe piekło i opuścił Rosję wraz z armią Andersa jako jedna z tysięcy sierot. Zetknięcie z żołnierzami II Korpusu oraz budząca się miłość do sanitariuszki Poli sprawiają, że Jędrek przychodzi głęboką przemianę. Dzięki „Czerwonym makom” bohaterstwo polskich żołnierzy, którzy zdobyli Monte Cassino, zyskuje nareszcie właściwe upamiętnienie.
Prezentacja
Kolejnym punktem uroczystości była prezentacja zatytułowana „Ożarowianie pod Monte Cassino” w mieszczącym się obok skweru Hotelu Mazurkas. Zgromadzona w sali Reja publiczność mogła nie tylko poznać lepiej sylwetki obu panów – Jana Bytnera i Edwarda Rewery, ale także dowiedzieć się więcej o przebiegu samej bitwy. Prezentację prowadziła wspomniana prezes Grażyna Lipska-Zaręba. Prowadząca rozpoczęła od podkreślenia istoty dnia tego spotkania: – Mamy to szczęście, że spotkamy się dokładnie w dniu, w którym nastąpiło przełamanie oporu niemieckiego na wzgórzu Monte Cassino i zwycięstwo dzięki polskim żołnierzom. Dokładnie – 18 maja, tylko 80 lat później. Prowadząca przywitała wszystkich zgromadzonych gości, w tym członków rodziny bohaterskich Ożarowian i przedstawicieli samorządu. Wśród nich byli: Burmistrz Ożarowa – Paweł Kanclerz, Skarbnik Gminy – Małgorzata Piotrowska, Małgorzata Wdowiak z Domu Kultury „Uśmiech” oraz Michał Kanclerz, reprezentujący powiat. Uczestnikom zostały rozdane materiały edukacyjne o filmie „Czerwone Maki”, ale także o samej bitwie.
Kontekst historyczny
Rozpoczęło się bardzo merytorycznie – od wprowadzenia w kontekst bitwy, z podaniem najważniejszych dat i najistotniejszych wówczas wydarzeń, takich jak zawarcie tajnego paktu Robbentrop-Mołotow, napaść najpierw hitlerowskich Niemiec na Polskę, a następnie napaść ZSRR, układ Sikorski-Majski o wspólnej walce przeciwko III Rzeszy. Mimo że bitwa pod Monte Cassino była jednym z kluczowych wydarzeń kampanii włoskiej oraz otworzyła aliantom drogę na Rzym, jest ona praktycznie nieznana poza Polską. W Polsce jej znaczenie jest jednak olbrzymie. Zdobycie ruin Monte Cassino jest dla nas do dziś narodowym symbolem śmierci tysięcy polskich żołnierzy, którzy stracili życie walcząc po stronie aliantów zachodnich dla wyzwolenia Europy.
Bitwa
Podczas spotkania podano także garść statystyk. W bitwie poległo blisko 1000 polskich żołnierzy, niemal 3000 zostało rannych, a 345 uznano za zaginionych.
Bitwa trwała łącznie blisko pięć miesięcy – od stycznia do maja. Dokładnie 18 maja 1944 roku żołnierze 2. Korpusu Polskiego zajęli klasztor na Monte Cassino, zwycięsko kończąc jedną z największych bitew II wojny światowej. Na wzgórzach Monte Cassino znajduje się jeden z największych włoskich cmentarzy wojennych z okresu II wojny światowej. Pochowano tam około 4000 żołnierzy alianckich, w tym polskich. Cmentarz polskich żołnierzy ozdabiają wykute w kamieniu sentencje, m.in.: „Przechodniu powiedz Polsce, żeśmy polegli wierni jej służbie”.
Sylwetki bohaterów
Aby lepiej zrozumieć to wydarzenie, najlepiej spojrzeć na nie z perspektywy jednostek. Tego dnia przybliżono nam sylwetki dwóch Ożarowian, którzy walczyli w tej bitwie. Jan Bytner i Edward Rewera – poznaliśmy ich życiowe losy zarówno rodzinne, jak i żołnierskie, sprzed wojny, jak i po wojnie. Zobaczyliśmy ich zdjęcia z różnych etapów życia, zdjęcia miejsc, w których mieszkali (jak wyglądały wtedy i jak wyglądają obecnie), a także odznaczeń, które bohatersko zdobyli. Obaj zostali uhonorowani Krzyżem Pamiątkowym Monte Cassino, czyli polskim odznaczeniem wojskowym wprowadzonym rozkazem Naczelnego Wodza w 1944 roku. Niestety żadnego z bohaterów już z nami nie ma – pozostały po nich patriotyczne czyny, którym należą się szczególna pamięć i najwyższy szacunek współczesnego pokolenia.
Cofnięcie się w czasie
Sama prezentacja była niezwykle interesująca – organizatorzy zadbali o to, aby jak najmocniej przenieść nas w omawiany czas historyczny. Można było posłuchać pierwszego wykonania słynnej pieśni „Czerwone maki”, a także obejrzeć trzyminutowy film firmy francuskiej Pathe pt. „Idąc za Armią Andersa”, który przedstawia tworzenie się armii generała Andersa. Oglądając go – prawdziwe sceny sprzed 80 lat, całe rodziny i znoszone przez nich trudy, można było dosłownie poczuć ciarki. I bez wątpienia wczuć się odpowiednio w ten czas.
Prezentacja przybliżała także wiele ciekawostek – m.in. słynny niedźwiedź Wojtek, który towarzyszył żołnierzom od swoich najmłodszych lat, pomagając im w działaniach, takich jak transport amunicji czy żywności. Został mianowany przez generała Andersa kapralem Wojtkiem. Dzięki temu niedźwiedź miał swój numer służbowy, książeczkę wojskową i przydział na papierosy.
Przekazanie odznaczeń
Podczas spotkania w Mazurkasie nastąpiło także oficjalne przekazanie włodarzom Ożarowa Mazowieckiego odznaczeń Edwarda Rewery (m.in. legitymacja nadania krzyża pamiątkowego Monte Cassino czy medal). Pamiątki po bohaterze należą od teraz do miasta. Odbierający odznaczenia burmistrz Paweł Kanclerz tak to skomentował: – Odznaczenia wróciły do domu. Widzę tutaj wiele znajomych osób, między innymi członków rodziny Bytnerów. To ogromny zaszczyt, duma i honor mieć takiego przodka w rodzinie. Miałem okazję być na Monte Cassino. Trudno wjechać tam dzisiaj samochodem, a co dopiero wówczas – pod nieustającym ogniem bardzo dobrze przygotowanej obrony niemieckiej, do tego na całkowicie odkrytym terenie. W imieniu całego samorządu bardzo serdecznie dziękuję za to dzisiejsze wydarzenie. Jest niezwykle istotne. Zapewniam, że odznaczenia znajdą się na razie w naszej Izbie Pamięci, a później w ożarowskim muzeum – zakończył.
Pamiętajmy
Wydarzenie zostało zorganizowane przez Gminę Ożarów Mazowiecki oraz Stowarzyszenie WMOM. Odbyło się w ramach tegorocznej Nocy Muzeów. Zorganizowanie uroczystości dokładnie w 80. rocznicę wydarzenia nadało mu dodatkowej wzniosłości, mocno wyczuwalnego patosu. Wspominając tę bitwę przy kolejnych rocznicach, pamiętajmy szczególnie o jej lokalnych bohaterach, którzy kilka dekad temu żyli na tych samych ziemiach co my.
Tekst i zdjęcia Marlena Hess
MS 5/2024, 23 maja 2024
