Nowe publikacje MUZEUM DULAG

Wielka Wojna. Pruszków 1914–1918.
Relacje prasowe, wspomnienia, dokumenty

Nakładem wydawnictwa Muzeum Dulag 121 ukazał się I tom z planowanej serii wydawniczej Pruskoviana/Antologie pt.: „Wielka Wojna. Pruszków 1914-1918. Relacje prasowe, wspomnienia, dokumenty”.

Ta 500-stronnicowa publikacja poświęcona życiu Pruszkowa w czasach I wojny światowej opowiada o okresie zarazem tragicznym i przełomowym w historii miasta. Lata 1914-1918 to czas ogromnych zniszczeń spowodowanych dwukrotnym przejściem armii niemieckiej i rosyjskiej przez miasteczko, a także głodu i bezrobocia, z którymi mieszkańcy będą borykać się jeszcze długo po zakończeniu wojny. Jednocześnie jest to czas wytężonej pracy społecznej, powstawania kadr samorządowych oraz rozwoju Pruszkowa, który w 1916 roku otrzymał prawa miejskie.

Niniejsza antologia opowiada o wielkiej wojnie piórem uczestników wydarzeń – dziennikarzy relacjonujących wydarzenia z frontu oraz mieszkańców Pruszkowa i najbliższych okolic. W tomie znalazły się relacje prasowe i reportaże, dokumenty, wspomnienia oraz fotografie dokumentujące życie miasta i jego instytucji podczas I wojny światowej.

Zeszyty Muzeum Dulag 121.
Relacje Świadków

Muzeum Dulag 121 prezentuje drugi numer ,,Zeszytów Muzeum Dulag 121” – czasopisma historycznego poświęconego tematyce losów ludności cywilnej Powstania Warszawskiego i historii obozu Durchgangslager 121. Najnowszy numer, zatytułowany Relacje Świadków, zawiera wywiady i wspomnienia byłych więźniów obozu przejściowego w Pruszkowie oraz osób im pomagających.

Losy ludności cywilnej wypędzonej podczas Powstania Warszawskiego i po jego zakończeniu przez lata były pomijane, a historia setek tysięcy warszawiaków oraz osób z podstołecznych miejscowości, które przeszły przez obóz przejściowy Durchgangslager 121 nie doczekała się szerokiego opracowania. Muzeum Dulag 121 od momentu swojego powstania w 2010 roku, zbiera relacje byłych więźniów obozu i osób niosącym im pomoc. W naszym archiwum znajduje się kilkaset relacji, które od kilku lat publikujemy na naszej stronie internetowej.

W drugim numerze ,,Zeszytów Muzeum Dulag 121” oddajemy głos Świadkom Historii – byłym więźniom obozu Durchgangslager 121, którzy w swoich relacjach opowiadają o czasach okupacji, życiu w Powstaniu Warszawskim, a także wypędzeniu do obozu Dulag 121 i dalszej, często wielomiesięcznej tułaczce. Przywołujemy także słowa lekarek i sanitariuszek, które z narażeniem życia pomagały uwięzionym na terenie obozu w Pruszkowie oraz poza jego murami.

Opowieści te stanowią nie tylko źródło wiedzy o powstańczym exodusie, ale – przede wszystkim – są zapisem indywidualnych losów. Losów naznaczonych piętnem traumy, będących obrazem zarówno ludzkich tragedii, jak i wzajemnej solidarności. Rozmowy, prowadzone siedemdziesiąt lat po wojnie, są również świadectwem zmagań z trudną pamięcią doświadczeń granicznych, owocem przezwyciężenia często wieloletniego milczenia.

Wychodząc z cienia.
Historia Bolesława  Pajączka ps. Groźny

Biblioteka Muzeum Dulag 121 wzbogaciła się również o publikację autorstwa Iwony Burzyńskiej „Wychodząc z cienia. Historia Bolesława Pajączka ps. Groźny”. Książka przybliża postać Bolesława Pajączka – zmarłego w 2007 r. mieszkańca Pruszkowa, który w latach 1939-1949, jako żołnierz tajnych zbrojnych organizacji niepodległościowych ZWZ-AK, BCh, ROAK, WiN i KWP, walczył najpierw z niemieckim okupantem, a następnie z sowieckim reżimem na terenie powiatu kozienickiego. Muzeum Dulag 121 tą publikacją pragnie przypomnieć losy jednego z zasłużonych bohaterów lokalnej historii, który pozostawił po sobie unikalną relację ze zbrojnych działań oddziałów partyzanckich.

Bolesław Pajączek w kwietniu 1949 r. w wyniku zasadzki zorganizowanej przez UB został aresztowany i wyrokiem Wojskowego Sądu Rejonowego w Kielcach na sesji wyjazdowej w Radomiu z dnia 27 sierpnia, skazany na 15 lat pozbawienia wolności. W trakcie odsiadywania wyroku był wielokrotnie poddawany torturom ze strony funkcjonariuszy śledczych aparatu bezpieczeństwa i strażników więziennych. Przeżył pobyt w najcięższych więzieniach PRL m.in. w Radomiu, Warszawie przy ul. Rakowieckiej, Strzelcach Opolskich, Rawiczu, Ośrodku Pracy Więźniów w Chorzowie.

Bolesław Pajączek po wyjściu na wolność w maju 1956 r., na mocy amnestii znalazł schronienie w Pruszkowie, gdzie założył rodzinę, pracował i mieszkał do końca swojego życia. Po upadku systemu komunistycznego w Polsce, stał się jednym z pomysłodawców powstania Stowarzyszenia Polskich Kombatantów w Pruszkowie, pełniąc w nim funkcję członka asysty pocztu sztandarowego. Przez wiele lat był instruktorem miejsc pamięci narodowej i pomników w czasie rajdów historyczno-patriotycznych „Szlakiem Naszej Historii” organizowanych przez SPK i SZŻAK dla dzieci i młodzieży z powiatu pruszkowskiego.

Książka powstała na podstawie rękopisu Bolesława Pajączka, który został później zredagowany przez Tadeusza Huberta Jakubowskiego oraz w oparciu o przeprowadzoną kwerendę w Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Warszawie i Kielcach. Ponadto, publikacja została wzbogacona o obszerny kontekst historyczny, który pomaga czytelnikowi zrozumieć losy Bolesława Pajączka na tle epoki, w której przyszło mu żyć i walczyć.

Wszystkie książki są do nabycia w siedzibie Muzeum Dulag 121 przy ul. 3 Maja 8A
oraz w księgarni ANIA przy ul. Kraszewskiego 39 w Pruszkowie.

MS 10/2021, 24 czerwca 2021