Jakie błędy poznawcze popełnia każdy z nas?

Codziennie wszyscy wpadamy w różne pułapki myślowe. Oznacza to, że bardzo często zachowujemy się nieracjonalnie, nielogicznie, nierozsądnie i, co gorsza, nawet nie jesteśmy tego świadomi. W dzisiejszym odcinku przyjrzymy się kilku błędom poznawczym, które wielokrotnie popełnia każdy z nas. Błędy poznawcze definiujemy jako odstępstwa od racjonalnego, rozsądnego myślenia i zachowania. Myślisz, że Ciebie one nie dotyczą? Sprawdźmy!

Efekt utopionych kosztów

Monika od kilku lat jest w problematycznym związku. Jej partner stanowi idealny przykład podręcznikowego narcyza – dba tylko o siebie i swoje potrzeby, a ostatnio przestał już nawet udawać, że troszczy się też o Monikę. Jednak gdy znajomi pytają Monikę, dlaczego wciąż z nim jest, ta natychmiast odpowiada: „Włożyłam w ten związek tyle czasu i energii, że błędem byłoby teraz go zostawić.”

Jest to klasyczny przykład efektu utopionych kosztów. Polega on na tym, że mamy skłonność do trzymania się podjętych wcześniej decyzji nawet w sytuacji, gdy okazały się one niekorzystne. Jeśli jednak wiązały się z poniesieniem dużych kosztów lub ze znacznym wysiłkiem to wówczas bardzo trudno będzie nam od nich odejść. Nie chcemy stracić tego, w co już tyle zainwestowaliśmy, więc dalej w tym trwamy. Paradoks polega na tym, że im dłużej trwamy przy tych błędnych decyzjach, tym więcej tracimy.

Kiedy jeszcze doświadczamy tego efektu? Książka, którą czytasz jest kiepska, ale przeczytałeś już połowę, więc bez sensu byłoby już jej nie doczytać. Projekt w pracy, który miał być dochodowy, okazuje się kompletną klapą, ale Twoja firma już tyle w niego zainwestowała, że nie chcecie go porzucać. Nie podoba Ci się film, na którym jesteś w kinie, ale wydałeś na niego 30 zł więc trzeba go dopatrzeć. Zastanów się, czy w swoim codziennym życiu nie odnalazłbyś innych trafnych przykładów.

Efekt potwierdzenia

Omawiając pułapki myślowe nie sposób nie wspomnieć o efekcie potwierdzenia – ojcu wszystkich błędów poznawczych. Jest to skłonność do takiego interpretowania nowych informacji, żeby pasowały do naszych istniejących już teorii. Słysząc nowe informacje, ignorujemy te sprzeczne z naszymi poglądami i skupiamy się tylko na tych, które potwierdzają to, co myślimy. Warren Buffet skomentował to zjawisko w następujący sposób: Ludzie doskonale potrafią filtrować nowe informacje tak, żeby istniejące poglądy pozostały nietknięte.

Jeśli ktoś idzie przez życie z założeniem, że „ludzie są dobrzy” to znajdzie wystarczająco dużo dowodów na potwierdzenie tej teorii. Podobnie jak ten, kto idzie przez życie z przekonaniem, że „ludzie są źli”. Dwie osoby o odmiennych przekonaniach, żyjące na tym samym świecie, znajdą inne argumenty dla swoich przekonań. Niebezpieczeństwo tego efektu polega na tym, że możemy ignorować istotne fakty tylko dlatego, że nie pasują do naszych założeń. Np. osoba wierząca, że ludzie są źli, może zinterpretować usłyszany od kogoś komplement jako wyśmiewanie czy dopatrywanie się w dawcy komplementu jakichś nieczystych zamiarów.

Błąd dostępności

Jak myślisz, czy więcej jest wyrazów, które zaczynają się na „r”, czy tych, które kończą się na „r”? Większość ludzi odpowiada na to pytanie niepoprawnie. Odpowiedź brzmi, że wyrazów zakończonych na „r” jest ponad dwa razy więcej. Dlaczego większość ludzi udziela oszacowuje to w błędny sposób? Dzieje się tak, ponieważ słowa zaczynające się na „r” przychodzą nam szybciej do głowy, są bardziej dostępne.

Ludzie z reguły nie biorą pod uwagę faktów, ale kierują się tym, co pierwsze przychodzi im na myśl lub tym, co robi na nich największe wrażenie. Na tym polega błąd dostępności. Przykładowo, wiele osób znacznie bardziej boi się katastrofy lotniczej niż wypadku samochodowego. Tymczasem niebezpieczeństwo śmierci w wypadku samochodowym jest prawie 1600 razy większe niż w katastrofie samolotu. Katastrofy lotnicze są jednak bardziej nagłaśniane przez media. Wszystkiemu temu, co jest spektakularne, jaskrawe i głośne, przypisujemy zbyt wielkie prawdopodobieństwo. Dla mózgu jest to bardziej dostępne. Nie doceniamy tego, co jest ciche i mniej widoczne. Dlatego bardziej boimy się zamachu terrorystycznego niż depresji, mimo że zamachy bombowe zdarzają się o wiele rzadziej niż sądzimy, natomiast depresje o wiele częściej.

Co robić?

Skutki błędów myślowych mogą być gigantyczne. Możemy trwać przez całe życie w nieszczęśliwym związku. Ignorować zagrożenie, bo jest sprzeczne z danym naszym poglądem. Bagatelizować objawy depresji, bo przecież nie jest to nic strasznego. Aby nie popełniać takich błędów poznawczych przede wszystkim musimy je sobie uświadomić. Bez wiedzy o ich istnieniu nie uda nam się ich rozpoznać i wyeliminować. Pozornie niewinne pułapki myślenia mogą sterować naszym życiem, a my zupełnie tego nie dostrzegamy. Dlatego warto odnajdywać je w naszej codzienności.

Oczywiście takich błędów poznawczych jest znacznie więcej – kolejne poznamy już w kolejnej odsłonie naszego Kącika. 

Marlena Hess
MS 12/2018, 28 czerwca 2018

Bibliografia:
Ralf Dobelli, Sztuka jasnego myślenia, czyli 52 błędy poznawcze, które lepiej niech popełniają inni, Warszawa 2014.