Jak rządzi nami mózg?

Neurobiolodzy nazywają go najcudowniejszym organem w całym kosmosie. Skomplikowany, fascynujący, poznany wciąż tylko częściowo. Najprawdopodobniej nigdy nie poznamy go w pełni. Mowa oczywiście o mózgu. „Gdyby ludzki mózg był tak prosty, że moglibyśmy go zrozumieć, bylibyśmy tak głupi, że nie zrozumielibyśmy jak” – tak napisał o nim norweski pisarz Jostein Gaarder. Te zawiłości i tajemnice mózgu będziemy odkrywać w ramach nowej, noworocznej odsłony Kącika Psychologicznego „Piękny umysł”!

Tajemnice mózgu

Jerzy Vetulani, wybitny neurobiolog, w którego zajęciach miałam przyjemność uczestniczyć podczas studiów psychologicznych, zwykł mawiać: „Neurobiologia jest jedną z najbardziej rozwojowych dziedzin nauki, ale wątpię, że kiedykolwiek będziemy rozumieli, co naprawdę dzieje się w naszym mózgu”. Próby zrozumienia działania tego organu oczywiście wciąż trwają i z całą pewnością nigdy nie ustaną. Aby przekonać się, jak fascynujący jest to organ, przyjrzymy się dziś trzem rzeczom, których prawdopodobnie nie wiecie o swoim mózgu.

Ciągle się zmniejsza

Choć w toku ewolucji człowiek bez wątpienia staje się coraz bardziej rozwiniętym osobnikiem, to jego mózg… zmniejsza się. Dane archeologiczne dowodzą, że wielkość ludzkiego mózgu na przestrzeni dziejów zmniejszyła się o około 10 procent. Ściślej mówiąc, zmniejsza się nasza czaszka. Obecna ewolucja zmierza do tego, żeby miała ona mniejszą objętość. Rozwija się jednak jej część czołowa – mamy coraz węższą, ale dłuższą czaszkę. Wystarczy porównać nasz wygląd z wyglądem ludzi żyjących sto, dwieście lat temu. Naukowcy nie mają jasnej odpowiedzi, dlaczego tak się dzieje. Jedna z teorii mówi, że mózg ewoluuje w ten sposób, żeby być bardziej wydajnym. Co ciekawe, zmiany te mocno zależą od regionu świata. Ewolucja mózgu jest najwolniejsza w Afryce Subsaharyjskiej, a najszybsza w Ameryce Południowej, czyli tam, gdzie geny różnych mas się mieszają, a ludzie muszą się szybko adaptować.

Ciągle się zmienia

Konieczność szybkiej adaptacji to kolejna ważna sprawa związana z mózgiem. Kiedyś naukowcy sądzili, że mózg przestaje tworzyć nowe połączenia neuronalne w momencie, kiedy zostaje w pełni rozwinięty, czyli około trzydziestego roku życia. Nie wpadajcie jednak w panikę, jest to całkowicie bezzasadny mit. Dowodem na jego niesłuszność jest neuroplastyczność, czyli zdolność mózgu do reagowania i dostosowywania się do nowych warunków. Pod wpływem nowej wiedzy i doświadczeń, wzrasta siła sieci neuronalnych, czyli połączeń między komórkami nerwowymi, które współpracują ze sobą w trakcie wykonywania zadań. Dzięki temu nasza nauka, praca i inne aktywności usprawniają się. Co ciekawe, zmieniane są całe struktury. W jednym z badań wykazano, że u taksówkarzy (codziennie zapamiętujących trasy, skróty i nazwy ulic) hipokamp, czyli część mózgu odpowiedzialna za pamięć, powiększa się. Nasz mózg dosłownie zmienia się pod wpływem tego, jak żyjemy.

To najtłustszy organ

Trzecia ciekawostka może zdziwić szczególnie te osoby, które od początku stycznia zawzięcie realizują swoje noworoczne postanowienia i w pocie czoła próbują spalić na siłowni jak najwięcej świątecznych kalorii. Słowo „tłuszcz” postrzegają jako niechcianego wroga, pragnąc się jak najszybciej pozbyć go ze swojego organizmu. Nie zapędzajmy się jednak zbyt daleko w takich postanowieniach, bo okazuje się, że naszym najtłustszym organem jest właśnie mózg! Aż 60% jego masy stanowi tłuszcz. Zostaliśmy wychowani w przekonaniu, że to głównie mięsień, który do dobrego funkcjonowania potrzebuje odpowiedniej ilości wody i glukozy. Jest to prawdą, ale należy dbać także o obecność zdrowych tłuszczów w naszej diecie. Naukowcy przekonują, że w zależności od tego, jak się rzeczywiście odżywiamy, tak też myślimy i w takim stopniu jesteśmy sprawni intelektualnie. Myślisz tak jak jesz. Warto przestrzegać właściwej diety nie tylko z myślą o sylwetce, ale przede wszystkim o mózgu.

Co dalej?

Możliwości naszego mózgu i rozwój nauki otwierają przed nami zupełnie nowe, niedostępne dotychczas drzwi. Te uważane do niedawna za abstrakcyjne wizje dziś są na wyciągnięcie ręki. Na przyklład neuobrazowanie mózgu, czyli obserwowanie jego pracy i budowy – mamy to obecnie świetnie rozwinięte. Warto korzystać ze zdobyczy neurobiologii, a płynące z niej wnioski wdrażać stopniowo w naszym codziennym życiu.

W nadchodzącym roku w ramach cyklu „Piękny umysł” zastanowimy się, co neurobiologia ma do powiedzenia m.in. na następujące zagadnienia: Gdzie tkwi dobro człowieka, a gdzie zło? Czy normy etyczne są u polityków zaniżone? Czemu tak lubimy jeść, a nawet się opychać? Czy starzenie się jest nie do uniknięcia? Czym się różni mózg kobiety od mózgu mężczyzny? Czy ludzie ładni są bystrzejsi od tych mniej atrakcyjnych?

Zapraszamy do wspólnego zagłębiania się w tajemnice naszego umysłu.

Marlena Hess
MS 1/2020, 16 stycznia 2020

Bibliografia:

• Jerzy Vetulani, Maria Mazurek, Bez ograniczeń. Jak rządzi nami mózg?, Warszawa 2015.