Durchgangslager 121 w 77 rocznicę

14 października 202114 października 2021 Admin2

2 października to Narodowy Dzień Pamięci o Ludności Cywilnej Powstańczej Warszawy. To również rocznica podpisania w dworku Reicherów w Ożarowie Mazowieckim „Układu o zaprzestaniu działań wojennych w Warszawie” pomiędzy niemieckim dowódcą wojsk walczących w Warszawie, generałem SS Erichem von dem Bachem i przedstawicielami Komendy Głównej Armii Krajowej – płk Kazimierzem Irankiem-Osmeckim ps. „Jarecki” i ppłk Zygmuntem Dobrowolskim ps. „Zyndram”.
Jak co roku, pod pomnikiem „Tędy przeszła Warszawa” na terenie byłych Zakładów Naprawczych Taboru Kolejowego w Pruszkowie miały miejsce uroczystości rocznicowe, upamiętniające losy byłych więźniów obozu przejściowego Durchgangslager 121 i osób, którzy wykazali się solidarnością z wypędzonymi, pomagając w ucieczce z transportów i obozu oraz udzielając im wszelkiej pomocy.

Uroczystości zorganizowało Muzeum Dulag 121 z pomocą Powiatu Pruszkowskiego, Miasta Pruszków, Instytutu Pamięci Narodowej oraz Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych. Obchody objął Patronatem Narodowym w Stulecie Odzyskania Niepodległości – Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Andrzej Duda.

W latach przed pandemią obchody bywały organizowane z dużym rozmachem. Np. w 2017 roku towarzyszyła im wielka inscenizacja. Rozpoczęła się w Warszawie przy Placu Krasińskich, skąd nastąpił przemarsz rekonstruktorów do budynku „Pasty” przy ul. Zielnej z odegraniem sceny złożenia broni, potem „Marsz Niepokonanych” przemieścił się kolejką WKD do Pruszkowa gdzie połączył się z pruszkowskim „Marszem Pamięci”. Po przekroczeniu obozowej bramy wielka grupa udała się pod halę numer 5, przy pomniku „Tędy przeszła Warszawa”, w miejsce, gdzie przed 73 laty przeprowadzana była segregacja. I właśnie tam odegrano ją przerażająco realistycznie. W marszach i scenach segregacji wzięło udział kilkaset, ucharakteryzowanych z najdrobniejszymi detalami, osób – rekonstruktorów z całej Polski i wielu mieszkańców Pruszkowa. Odgrywali oni role m.in. niemieckich żołnierzy oraz wypędzaną, wielopokoleniową ludność cywilną Warszawy. Wśród obserwatorów były osoby pamiętające to z autopsji – ówcześni więźniowie obozu Durchgangslager 121.

W roku 2020 COVID-19 ograniczył organizację obchodów, z kolei w bieżącym roku, w 77 rocznicę – uroczystości rozłożono na dwa dni. Cześć pomordowanym i katowanym oddawano w czterech miejscach.

Pierwsze kwiaty – w sobotę 2 października – złożono już o godz. 12.00 na Cmentarzu Szpitalnym w Tworkach, pod tablicą upamiętniającą więźniów obozu przejściowego Dulag 121, Powstańców Warszawskich i ofiary cywilne. Poseł na Sejm, były starosta pruszkowski i Wojewoda Mazowiecki Zdzisław Sipiera złożył wiązankę w imieniu Prezesa Rady Ministrów Mateusza Morawieckiego. Kwiaty złożyli również: dyrektor Muzeum Dulag 121 Małgorzata Bojanowska, Prezes Zarządu Koła Nr 6 ŚZŻAK w Pruszkowie Barbara Ratyńska, Przewodniczący Rady Powiatu Pruszkowskiego Rafał Sieradzki, Wiceprezydenci Miasta Pruszkowa: Beata Czyżewska i Konrad Sipiera, Przedstawicielka Mazowieckiego Specjalistycznego Centrum Zdrowia im. prof. Jana Mazurkiewicza Danuta Smak oraz harcerze z 42 PDH NS „Skalny Sokół”.

Druga część uroczystości odbyła się przy głównej bramie Cmentarza Żbikowskiego, gdzie w ubiegłym roku została umieszczona tablica upamiętniająca zmarłych i zamordowanych w obozie od 7 sierpnia 1944 r. do 16 stycznia 1945 r., pochowanych w zbiorowych i bezimiennych mogiłach na cmentarzu żbikowskim. Tutaj przedstawiciele władz państwowych, samorządowych i środowisk kombatanckich w asyście żołnierzy z pułku reprezentacyjnego WP złożyli kwiaty. Jak powiedziała Małgorzata Bojanowska, Dyrektor Muzeum Dulag 121: – Do dnia dzisiejszego nie znamy liczby ludzi, którzy zmarli w obozie bądź zostali zamordowani. Nie jest znana również liczba zmarłych podczas transportów do obozów koncentracyjnych i do pracy przymusowej na terenie III Rzeszy”.

Uroczystości przed pomnikiem

Główne uroczystości upamiętniające Powstańców Warszawskich i Ludność Cywilną wypędzoną z walczącej stolicy i podwarszawskich miejscowości rozpoczęły się o godz. 14.00 tradycyjne pod pomnikiem „Tędy przeszła Warszawa”, na terenie dawnych Warsztatów Kolejowych i obozu Dulag 121.

Zmarli niepokonani

Przed rozpoczęciem minutą ciszy uczczono pamięć wszystkich więźniów obozu, zmarłych w ostatnim roku, w tym: Ireny Horban – sanitariuszki w szpitalu tworkowskim, gdzie ratowano więźniów obozu Dulag 121 i prezesa Pruszkowskiego Towarzystwa Kulturalno-Naukowego, a także członka Komitetu Honorowego Obchodów Dnia Pamięci Więźniów Obozu Dulag 121 i Niosących Im Pomoc, ks. Stanisława Kicmana – byłego więźnia obozu Dulag 121, który w ubiegłym roku wygłosił poruszającą homilię podczas Mszy Świętej pod pomnikiem „Tędy przeszła Warszawa” oraz zmarłego w ostatnim czasie pułkownika Henryka Filipskiego – powstańca warszawskiego i byłego więźnia obozu Dulag 121.

Polowa msza Święta

Polową Mszę Świętą koncelebrowali: ksiądz dziekan, prałat Marian Mikołajczak – proboszcz parafii św. Kazimierza i ks. kanonik Bogdan Przegaliński – proboszcz parafii Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny. O oprawę muzyczną mszy zadbała Orkiestra Dęta Pruszkowianka pod dyrekcją Adama Malcherka.

Ksiądz Przegaliński: – Przy tym polowym ołtarzu zobowiązuje do refleksji, zadumy, ale także do modlitwy. To miejsce, w którym się znajdujemy, zawsze będzie przypomnieniem tych wydarzeń, które stają się przestrogą. Bo zabranie normalnych warunków do życia jest przekreśleniem godności człowieka. Przed 77 laty zabrali tym ludziom to, co posiadali, wypędzono ich, załadowano do wagonów i tutaj przybywali wiedząc, że jest to tylko czas przejściowy. Rozpoczęła się dalsza tułaczka, dalsza gehenna. Wspominając te wydarzenia mam możliwość, by wyrażać wdzięczność opatrzności za to, że żyjemy w czasach, kiedy możemy żyć godnie, podejmować obowiązki, decydować o naszym losie. To w imię tej godności, którą każdy człowiek posiada. Bóg stworzył człowieka na swój obraz i podobieństwo. Dzisiaj modlimy się za przyczyną Matki Bożej. Chcemy ją prosić, aby była tą orędowniczką, aby wszystkie działania na świecie zmierzały do tego, aby wygaszać ogniska agresji, ogniska wojenne.

Goście, delegacje

Część oficjalną rozpoczął hymn państwowy. Przywitano wszystkich gości, a szczególnie świadków historii – byłych więźniów, niosących im pomoc mieszkańców Pruszkowa oraz okolicznych miejscowości, powstańców warszawskich i kombatantów II wojny światowej. W obchodach udział wzięli m.in.: Szef Urzędu ds. Kombatantów i Osób Represjonowanych Minister Jan Józef Kasprzyk, Zastępca Prezesa Instytutu Pamięci Narodowej dr Mateusz Szpytma, Przewodniczący Stowarzyszenia Dzieci Powstania Warszawskiego 1944 – Wojciech Łukasik, Dyrektor Gabinetu Politycznego Ministra Obrony Narodowej – Łukasz Kubicki, wiceprezes NBP – Adam Lipiński, Zofia Romaszewska, reprezentująca Prezydenta Dudę, Posłanka na Sejm Anita Czerwińska reprezentująca Marszałek Sejmu Elżbietę Witek, Posłanka na Sejm Bożena Żelazowska, Starosta Pruszkowski Krzysztof Rymuza, Prezydent Pruszkowa Paweł Makuch, p.o. Prezesa Zarządu Głównego Światowego Związku Żołnierzy AK Jerzy Żelaśkiewicz, Prezes Stowarzyszenia Kontynuatorów Pamięci o Zagładzie Narodu Polskiego – „Prawo do Prawdy” Barbara Wojnarowska-Gautier, Przewodniczący Stowarzyszenia Dzieci Powstania Warszawskiego 1944 Wojciech Łukasik, Stowarzyszenie Dzieci Wojny z Ursusa, Wiceprezes Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej Okręg Warszawa Kazimierz Kowalczyk, Prezes Zarządu Koła Nr 6 Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej w Pruszkowie Robert Falkowski, przedstawiciele Policji, Straży Miejskiej, organizacji, stowarzyszeń, instytucji kultury, szkół, harcerze, Strzelcy RP, przedstawiciele władz powiatu, miasta, włodarze okolicznych miast i gmin.

Listy i przemówienia

Odczytano listy od Prezydenta Andrzeja Dudy, premiera Mateusza Morawieckiego, Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, wicepremiera Piotra Glińskiego, Marszałek Sejmu Elżbiety Witek, Minister Rodziny i Polityki Społecznej Marleny Maląg.

Zebrani wysłuchali kilku ważnych przemówień. W tym miejscu zacytujemy obszerne fragmenty przemówienia Szefa Urzędu ds. Kombatantów i Osób Represjonowanych, Ministra Jana Józefa Kasprzyka: – Czcigodni weterani walk o niepodległość Rzeczypospolitej, powstańcy warszawscy, męczennicy Dulagu 121 (….) Tędy 76 lat temu przeszła Warszawa. Warszawa niepokorna, Warszawa dumna, Warszawa niepodległa, która nigdy w dziejach, przed żadną mocą nie ugięła szyi.(…)Tędy przeszli obywatele stolicy, którzy wypędzeni przez zbrodniarzy niemieckich szli z dumnie podniesiona głową, ponieważ tak jak każdy Polak, zwykli klękać tylko przed Bogiem, a nigdy przed oprawcami, przed tymi, którzy chcieli stłamsić dążenia wolnościowe dumnego i wolnego narodu. Przy okazji dzisiejszej rocznicy zakończenia walk w Warszawie, nie kapitulacji powstania. Czy było warto bić się o wolność mając przed oczyma te wszystkie zbrodnie, których dopuścili się Niemcy na ludności cywilnej również tutaj, w tym miejscu, w Pruszkowie? To było pokolenie, które umiłowało niepodległość jako najpiękniejszy dar, dawany ludziom, narodom i państwom. To pokolenie wiedziało dobrze, że nie może podjąć innej decyzji. To była naturalna konsekwencja tego, co uczyniliśmy jako naród i państwo 82 lata temu, we wrześniu 1939 roku. Jako pierwszy naród w Europie i na świecie powiedzieliśmy stanowcze NIE dwóm największym totalitaryzmom XX wieku, czyli niemieckiej III Rzeszy i sowieckiej Rosji. To, co stało się w sierpniu i wrześniu 1944 r. było kolejnym w dziejach wołaniem narodu polskiego do wolnego świata o prawo do wolności. Wtedy po raz kolejny stanęliśmy po stronie dobra w walce ze złem. Myśmy opowiedzieli się po stronie niepodległości, jako rzeczy najważniejszej i najcenniejszej.

Z ogromną radością przyjmujemy fakt, że ci, którzy przeszli przez Dulag 121 doczekali się wreszcie sprawiedliwości dziejowej. Od dnia dzisiejszego stają się podopiecznymi Urzędu ds. Kombatantów i Osób Represjonowanych. Przez wiele lat starania czynione przez byłych więźniów obozu, przez Panią Dyrektor – pozostawały bez echa, ale szczęśliwie złożyło się, iż wspólnymi siłami, przy ogromnym wsparciu IPN, udało się uczynić męczenników tego miejsca podopiecznymi Urzędu, którym mam zaszczyt kierować.

**Małgorzata Bojanowska** Dyrektor Muzeum Dulag 121 uhonorowana Medalem „Pro Patria” za szczególne zasługi w kultywowaniu pamięci
o walce o niepodległość Rzeczypospolitej Polskiej.

W dzienniku ustaw zostało opublikowane rozporządzenie z dnia 18 września 2021 r., wchodzące w życie 9 października, które obejmie szacunkowo ok. 6– 6,5 tys. żyjących więźniów obozu Dulag 121. Można je znależć m.in. na stronie www Ministerstwa Rodziny i Polityki Społecznej. Już można zgłaszać się do Urzędu ds. Kombatantów i Osób Represjonowanych z wnioskiem o realizację związanych z tym uprawnień (m.in. istotna dopłata do emerytury dla osób nie pobierających takiej dopłaty z tytułu wcześniejszych uprawnień).

Tego dnia miało również miejsce uhonorowanie przez Ministra Jana Józefa Kasprzyka Małgorzaty Bojanowskiej, Dyrektor Muzeum Dulag 121, Medalem „Pro Patria” za szczególne zasługi w kultywowaniu pamięci o walce o niepodległość Rzeczypospolitej Polskiej. Wszyscy obecni, na stojąco – uhonorowali Panią Dyrektor gromkimi, długo rozbrzmiewającymi brawami.

Uroczystościom towarzyszyła asysta Kompanii Reprezentacyjnej Wojska Polskiego dowodzonej przez ppor. Damiana Dwojewskiego.

Po odczytaniu przez por. Marcina Ziętarę apelu poległych, żołnierze Kompanii oddali salwę honorową. Zaraz też rozpoczęło się składanie przez przybyłe delegacje kwiatów przed pomnikiem.

Na zakończenie uroczystości Orkiestra Reprezentacyjna Wojska Polskiego zagrała kilka utworów patriotycznych.

Koncert

W niedzielę wieczorem (3 października) w Kościele Niepokalanego Poczęcia NMP w Żbikowie, pruszkowska publiczność miała okazję wysłuchać wyjątkowego koncertu pn. „Pieśni Powstania Warszawskiego”, poświęconego pamięci nie tylko walczących bohaterów Powstania Warszawskiego, ale również ludności cywilnej wypędzonej ze zrujnowanej stolicy i okolicznych miejscowości, której pierwszym etapem wielomiesięcznej tułaczki był obóz przejściowy Dulag 121 w Pruszkowie. Wokaliści zespołu wokalno-aktorskiego „Sonanto” wskładzie: Katarzyna Andruszko, Aleksandra Matryba, Michał Bojarski, Jerzy Dowgiałło, zaśpiewali najbardziej znane pieśni powstańcze, takie jak: „Mała dziewczynka z AK”, „Dziś idę walczyć, Mamo!”, „Pałacyk Michla”, „Warszawskie dzieci”, „Deszcz, jesienny deszcz”, „Modlitwa obozowa”, „Warszawo ma”, „Gloria victis” i inne. Poruszającą interpretację pieśni powstańczych uzupełniała wirtuozerska gra instrumentalistów.

Po koncercie odbył się pokaz niezwykłego dramatu wojennego non-fiction – „Powstanie Warszawskie” w reż. Jana Komasy z 2014 r.