Czy „Arsus” ma szansę na wpis do rejestru zabytków?

Dzięki staraniom Stowarzyszenia Kulturalnego „Carmen” – wspieranego przez PTTK Oddział Ursus oraz Grupę Inicjatywną dążącą do powstania Muzeum Ursusa – trwają prace Stołecznego Konserwatora Zabytów w sprawie możliwości włączenia bryły Ośrodka Kultury „Arsus” do Gminnej Ewidencji Zabytków (GEZ) m.st. Warszawy. Należy jednak zwrócić uwagę, że historyczny budynek – „Arsus” – był już w GEZ, jednak został z listy chronionych budowli wykreślony (!). Przez kogo i dlaczego?

Stowarzyszenie Kulturalne „Carmen” wystosowało zgodnie ze swoim statutem* niezbędne pismo do Biura Stołecznego Konserwatora Zabytków równo rok temu – 6 marca 2020 roku. Próbowaliśmy ustalić, dlaczego dopiero w styczniu 2021 roku Prezes Stowarzyszenia otrzymała oficjalne pismo z BSKZ informujące, że wniosek zostanie rozpatrzony w porozumieniu z Mazowieckim Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków. Z naszych nieoficjalnych źródeł wynika, że pracownicy Biura Stołecznego Konserwatora Zabytków mieli utrudnioną pracę (jak każdy) ze względu na trwającą pandemię COVID-19. Archiwa – zamykane bądź otwierane na warunkach zgodnych z reżimem sanitarnym – stały się mniej dostępne bądź w ogóle zamknięte dla urzędników i badaczy. Z naszej rozmowy wynika, że mieli oni utrudniony dostęp do inwentarzy archiwalnych. Kwerenda wymaga samodzielnego przeglądania akt, a terminy trzeba rezerwować z wyprzedzeniem, ponieważ liczba miejsc na salach w archiwach została mocno ograniczona.

Trwa pogłębiona kwerenda archiwalna

Na szczęście, wniosek Stowarzyszenia Kulturalnego „Carmen” jest ponownie analizowany przez Stołecznego Konserwatora Zabytów w sprawie możliwości włączenia ww. obiektu do GEZ. Procedowany jest także zgodnie z zapisami rozporządzenia Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. – Stołeczny Konserwator Zabytków w chwili obecnej posiada dokumentację zdjęciową elewacji budynku oraz przeprowadza pogłębioną kwerendę archiwalną, po której dokonana zostanie ocena zasadności wykonania karty adresowej zabytku, która ewentualnie zostanie włączona do GEZ po uzgodnieniu z Mazowieckim Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków – poinformowała Karolina Gałecka, Rzecznik prasowy m.st. Warszawy.

Furtka do wyburzenia „Arsusa” otworzyła się w 2013 roku

Dowiedzieliśmy się również ku ogromnemu zaskoczeniu, że „Arsus” został już wcześniej włączony do GEZ, a następnie z tego samego wykazu wyłączony (!) – Budynek dawnego Kina Ursus położony przy ul. Traktorzystów 14 został włączony do gminnej ewidencji zabytków m.st. Warszawy (GEZ), zarządzeniem Prezydenta m.st. Warszawy nr 2998/2012 z dnia 24 lipca 2012 r. w sprawie założenia ewidencji zabytków Miasta Stołecznego Warszawy – odpowiedziała na naszą prośbę Karolina Gałecka. Dopytaliśmy także o powody wyłączenia obiektu: – Został wyłączony z GEZ w porozumieniu Stołecznego Konserwatora Zabytów z Mazowieckim Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków w dniu 22 stycznia 2013 r. Spotkania dotyczące zmian w GEZ nie są protokołowane. W chwili wyłączenia omawianego budynku z GEZ zarówno zapisy ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, jak i rozporządzenia MKiDN nie precyzowały dokładnie sposobu porozumienia w sprawie zmian GEZ, zatem wyłączenie obiektu dawnego Kina Ursus nie wymagało pisemnego uzasadnienia powyższych stanowisk. Obiekt został wyłączony zarządzeniem Prezydenta m.st. Warszawy nr 3967/20123 z dnia 5 marca 2013 r. w sprawie zmian w ewidencji zabytków Miasta Stołecznego Warszawy. Wówczas urzędującym Prezydentem Warszawy była Hanna Gronkiewicz-Waltz, której podpis figuruje pod ww. zarządzeniem. Furtka do wyburzenia „Arsusa” została wtedy szeroko otwarta…

Ponad połowa powierzchni Warszawy – bez miejscowych planów zagospodarowania**

Wpis do rejestru to prawna forma ochrony, którą zajmuje się Wojewódzki Konserwator Zabytków. Proces odbywa się na drodze postępowania administracyjnego, które wszczyna urząd Mazowieckiego Konserwatora Zabytków. W przypadku wpisywania obiektów do GEZ nie toczy się procedura administracyjna. Wpis następuje po porozumieniu Stołecznego i Mazowieckiego Konserwatora Zabytków – przez tego ostatniego decyzja musi być zaakceptowana. Obiekt otrzymuje kartę adresową i zostaje ujęty w GEZ. Ujęcie obiektu w GEZ skutkuje obowiązkiem uzgadniania z urzędem konserwatorskim dla takiego obiektu decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego, decyzji o warunkach zabudowy, (art. 53 i 60 ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym), jak również pozwolenia na budowę lub rozbiórkę (art. 39 ust. 3 ustawy Prawo budowlane z dnia 7 lipca 1994 r.). Powyższych uzgodnień dokonuje właściwy organ administracji budowlanej. Jak przypomina mgr inż. arch. Wojciech Szygendowski, były Łódzki Wojewódzki Konserwator Zabytków: – Podstawę prawną ochrony konserwatorskiej obiektów figurujących w GEZ czynią dopiero: zapisy ustalające ochronę w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego lub zapisy ustalające ochronę w decyzjach o warunkach zabudowy bądź decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego, decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej. Bez odpowiednich zapisów ewidencje same w sobie praktycznie nic nie chronią, a „uaktywniają” je dopiero treści w wymienionych wyżej dokumentach***. Niestety, „Miejscowy Plan Zagospodarowania Przestrzennego terenów poprzemysłowych w rejonie ulicy Orłów Piastowskich – część I” uchwalony został przez Radę Warszawy dopiero 3 lipca 2014 roku. Na nic zdałyby się uwagi w trakcie prac nad planem zagospodarowania co do pozostawienia budynku OK „Arsus”, ponieważ… rok wcześniej „Arsus” został wykreślony z GEZ.

Historyczna Rola „Arsusa” w dziejach dzielnicy i nie tylko

„Arsus” stanowi spuściznę po byłej fabryce „URSUS” – jest unikalnym w Warszawie obiektem, który pełnił rolę Zakładowego Domu Kultury. Ma już ponad 70 lat. Niestety, nie jest własnością m.st Warszawy, lecz dewelopera. Do 31 grudnia 2022 r. „Arsus” będzie jeszcze funkcjonował w budynku przy ul. Traktorzystów 14. O tym decyduje umowa ze spółką deweloperską CPD S.A. Potem budynek przejmie właściciel. Dlatego w korespondencji z Mazowieckim oraz Stołecznym Biurem Konserwatora Zabytków podkreślaliśmy ważność ich decyzji w kwestii ocalenia „Arsusa”. Rolę, jaką odegrała ta placówka, szeroko opisała także Prezes Stowarzyszenia Kulturalnego „Carmen” we wniosku do Biura Stołecznego Konserwatora. Ze sceną „Arsusa” współpracował Bardini, Kofta. To właśnie tu karierę rozpoczęli: Alicja Majewska, Maanam, Perfect, Jacek Borkowski. Tu miały miejsce światowe występy Joan Baez, a wcześniej spotkania opozycji demokratycznej.

Zmiany prawne niekoniecznie przyspieszą wpis

Miejmy nadzieję, że procedura wpisu do GEZ będzie przebiegała szybciej, niż do tej pory. Z naszych źródeł dowiedzieliśmy się, że obiekty do wpisu Biuro Stołecznego Konserwatora Zabytków może od pewnego czasu ustalać z Wojewódzkim Konserwatorem indywidualnie, a nie czekać na ich wspólne spotkanie i omawiać jednocześnie kilkadziesiąt obiektów. Sprawę wpisu do GEZ może jedynie komplikować i opóźniać zmiana Rozporządzenia w sprawie prowadzenia rejestru zabytków, krajowej, wojewódzkiej i gminnej ewidencji zabytków oraz krajowego wykazu zabytków skradzionych lub wywiezionych za granicę niezgodnie z prawem****. Nowela stanowi m.in. nowe obowiązki: o zamiarze włączenia karty adresowej zabytku do gminnej ewidencji zabytków, o włączeniu tej karty, o sporządzeniu nowej karty adresowej zabytku, o zamiarze wyłączenia karty adresowej zabytku z gminnej ewidencji zabytków lub o wyłączeniu tej karty wójt (burmistrz, prezydent miasta) zawiadamia niezwłocznie właściciela lub posiadacza zabytku albo nieruchomości. Pamiętajmy także, że dopiero po wpisie do GEZ obiekt może być wpisany do chronionego prawnie rejestru zabytków nieruchomych. Prowadzenie robót budowlanych w oparciu o decyzję pozwolenia na budowę nie wy­łącza kompetencji organu konserwatorskiego do wydania decyzji (na podstawie art. 45 ust. 1 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami; Dz.U. Nr 162, poz. 1568 ze zm.), gdy zabytek nieruchomy został wpisany do rejestru zabytków po wydaniu decyzji o pozwoleniu na prowadzenie przy tej nieruchomości robót budow­lanych. Z datą wpisania nieruchomości do rejestru zabytków, na inwestorze spoczywa bowiem obowiązek uzyskania pozwolenia konserwatorskiego, o którym mowa w art. 36 ust. 1 pkt 1 tej ustawy (wyrok NSA z dnia 18 października 2016 r., II OSK 3/15).

Agnieszka Gorzkowska
MS 04/2021, 18 marca 2021

   * W rozdziale II pkt.6 czytamy, że jednym z celów działań Stowarzyszenia jest „Ochrona dorobku artystycznego Chóru Canate Deo oraz zabytków kultury znajdujących się na terenie dzielnicy Ursus m.st. Warszawy”.

  ** Statystyka planów miejscowych – stan na 31 grudnia 2020 r.

 *** Fragment artykułu opublikowanego w numerze 4 czasopisma Doradca Rynku Nieruchomości 2017. 

**** Rozporządzenie MKiDN z dnia 10 września 2019 r., Dz.U.2019.1886. Rozporządzenie jest odpowiedzią na wystąpienia Rzecznika Praw Obywatelskich, w których sugerował on niezgodność z Konstytucją poprzez pozbawienie właściciela nieruchomości możliwości ochrony przed ograniczeniem jego własności.