100-lecie traktora URSUS 1922–2022

Zbliża się wielkie wydarzenie. Na niedzielę, 12 czerwca 2022 r., z okazji setnej rocznicy zbudowania w fabryce Ursus pierwszego traktora zaplanowany jest Ogólnopolski Zlot Traktorów.

20 września 2020 roku odbył się pierwszy zlot zabytkowych traktorów marki Ursus na terenie targowiska przy ul. Gierdziejewskiego. Stało się tak dzięki głosowaniu mieszkańców na projekt budżetu obywatelskiego. Mimo, że był to czas ograniczeń, spowodowanych pandemią i nie najlepszej informacji o wydarzeniu (zajmowała się tym firma zewnętrzna), przez cały dzień miejsce zlotu odwiedziło ponad 1500 osób. Odbyły się też 2 przejazdy traktorów ulicami Ursusa. Taka frekwencja świadczyła o ogromnym zainteresowaniu tematem.

Zakłady Mechaniczne Ursus od 1947 do 2011 roku wyprodukowały blisko 2 miliony traktorów. W szczytowym okresie było zatrudnionych blisko 20 tys. pracowników.

Fabryka powstała w 1893 r., a pierwszy traktor (ciągówkę) wyprodukowano w 1922 roku. To była kolebka polskiego przemysłu maszynowego.

W latach 1930–1939 zakłady „Ursus” zajmowały się produkcją na rzecz wojska. Produkowano w nich czołgi, samochody (w tym pancerne), autobusy, motocykle Sokół, silniki stacjonarne. Niestety, kiedy po ogłoszeniu upadłości w 2003 roku i ostatecznym przeniesieniu produkcji traktorów do Lublina w 2011 roku, tereny pofabryczne wykupili w większości deweloperzy – nastąpiła dewastacja i wyburzenie wspaniałych zabytków, nawet tych z lat dwudziestych XX wieku.

Kilka ostatnich, ocalonych, jest obecnie wpisanych do rejestru zabytków, ale co będzie dalej? Na terenie dawnej fabryki działa kilkunastu deweloperów i powstają w błyskawicznym tempie nowe osiedla mieszkaniowe. Od wielu lat lokalne (i nie tylko) organizacje społeczne, kulturalne, seniorskie, a nawet kolejni włodarze walczą o ocalenie pamięci dla przyszłych pokoleń, bo jest to przecież dziedzictwo narodowe. Społeczność dzielnicy marzy o Powstaniu Muzeum Ursusa z prawdziwego zdarzenia.

Organizacji tegorocznego zlotu podjął się Ośrodek Kultury „Arsus” i PTTK Oddział „Ursus” ze wsparciem Rady i Zarządu Dzielnicy Ursus m.st. Warszawy. Chęć wzięcia udziału w zlocie w miejscu narodzin wszystkich ciągników Ursus zgłosiły dziesiątki właścicieli zabytkowych traktorów z całej Polski. Trwają jeszcze starania o zebranie funduszy – na organizację, zwrot kosztów paliwa, noclegi – od potencjalnych sponsorów, którzy widzą sens w zachowaniu pamięci o fabryce, która zmechanizowała polskie rolnictwo.

Narodowe Muzeum Techniki  nadzieją na Muzeum Ursusa

Swoje stoisko na zlocie zapowiedziało Narodowe Muzeum Techniki (NMT), od niedawna będące właścicielem pozostałej po fabryce ZM Ursus kolekcji pamiątkowych eksponatów, które kiedyś tworzyły podstawę Zakładowego Muzeum ZM URSUS, powstałego we wrześniu 1969 r. w budynku obecnego Ośrodka Kultury „Arsus”. Dyrektor NMT Mirosław Zientarzewski zapowiedział na 12 czerwca wielką niespodziankę (!) …

Fragment wypowiedzi Mirosława Zientarzewskiego – Dyrektora Narodowego Muzeum Techniki (cały wywiad w „Mocnych Stronach” nr 15/2021 z 9 września 2021 r.)
– Ursus stracił już wystarczająco dużo ze swojego dziedzictwa przemysłowego, np. budynek odlewni żeliwa, z którego pozostała wyłącznie frontowa ściana. Na szczęście dla tego miejsca decyzją Mazowieckiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków zabudowania przedwojennych zakładów zostały wpisane do rejestru zabytków (…). – To właśnie Ursus powinien być takim miejscem w Polsce, w którym odbywają się najważniejsze zloty traktorów. Powinny się tam dziać takie rzeczy, a przyszłe muzeum powinno prowadzić normalną edukację, pokazywać historię tego miejsca, uwrażliwiać młodych ludzi na szeroko rozumianą technikę. Przecież gdyby teraz w Ursusie zapytało się osoby, które już dłuższy czas tu mieszkają, to wszyscy rodzinnie są związani z technicznym dziedzictwem tego miejsca. Mieszkańcy nowych osiedli, przez fakt wyboru miejsca zamieszkania stają się jego częścią. W interesie wszystkich jest, żeby kolekcja była eksponowana.

W jednym z kolejnych wydań „Mocnych Stron” będziemy kontynuować temat zlotu i muzeum.

Jacek Sulewski

redaktor naczelny dwutygodnika „Mocne Strony”

MS 6/2022, 28 kwietnia 2022